Skip to main content
Pecyn Cymorth Datblygu Addysg

Cynaliadwyedd

Croeso i’r brif dudalen ar gyfer Cynaliadwyedd.

Awgrym Cynaliadwyedd

Cadwch lygad am ein nodiadau gwybodaeth am gynaliadwyedd mewn mannau eraill yn y pecyn cymorth. Mae'r rhain wedi'u hysgrifennu i roi awgrymiadau cynaliadwyedd ymarferol i chi.

Two people holding a globe in their hands in front of a green forest | Dau unigolyn yn dal glôb yn eu dwylo o flaen coedwig werdd

Dechrau arni gyda Chynaliadwyedd

Un o’n tair thema, mae’n hawdd i’r syniad o orfod ychwanegu pwnc arall at ein cwricwla a’n haddysg deimlo braidd yn frawychus. Gobeithiwn y bydd y tudalennau hyn yn ei gwneud yn glir nad pwnc arall yn unig yw cynaliadwyedd, ond yn hytrach gellir ei weld fel ffrâm gyfeirio gyffredinol i lywio eich dewisiadau o ran dulliau addysgu, deunyddiau, a chynllun asesiadau.

Isod mae crynodeb o’r hyn a welwch ar dudalennau Cynaliadwyedd y Pecyn Cymorth hwn:

Beth a olygwn wrth gynaliadwyedd?

Yma rydym yn darparu rhai diffiniadau o’r hyn a olygwn wrth y termau ‘Cynaliadwyedd’, ‘Datblygu Cynaliadwy’ ac ‘Addysg ar gyfer Datblygu Cynaliadwy’.

Pam Cynaliadwyedd?

Ar y dudalen hon byddwn yn edrych ar gyd-destun eang Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015, Nodau Datblygu Cynaliadwy y Cenhedloedd Unedig, a Chanllawiau Addysg ar gyfer Datblygu Cynaliadwy (2021) yr Asiantaeth Sicrhau Ansawdd/Advance HE, yn ogystal â chyd-destunau culach ein strategaeth newydd, ‘Prifysgol Caerdydd: Ein dyfodol, gyda’n gilydd’, a chysylltiadau â’r themâu Cynwysoldeb a Chyflogadwyedd.

Gwreiddio Cynaliadwyedd mewn dysgu ac addysgu

Bydd y dudalen hon yn rhoi sylw i rai camau ymarferol y gallwch eu cymryd i sicrhau bod cynaliadwyedd yn rhan annatod o ddysgu ac addysgu yn eich cyd-destun chi, gan gynnwys rhai ‘Awgrymiadau Gwych’, dolenni ac adnoddau i’ch ysbrydoli. Byddwn hefyd yn rhoi sylw i’r modd y gallwch adnabod, amlygu a rhannu arferion da y gallech fod eisoes yn eu gweithredu ym meysydd Cynaliadwyedd ac Addysg ar gyfer Datblygu Cynaliadwy.

Astudiaethau Achos

Dyma astudiaethau achos i’ch ysbrydoli o bob rhan o Brifysgol Caerdydd. Yma rydym yn cynnwys rhai enghreifftiau o bartneriaethau Cyflogadwyedd a Menter, yn ogystal â modiwlau sy’n ymgorffori cynnwys cynaliadwyedd ac addysgeg mewn modd llwyddiannus. Rydym hefyd yn darparu cysylltiadau ac yn amlygu astudiaethau achos yn ymwneud ag amrywiaeth o ddisgyblaethau o brifysgolion eraill yn y DU a ledled y byd.

Mae’r pileri cynaliadwyedd yn greiddiol i adeiladu sut mae amgylchedd dysgu cynaliadwy yn datblygu. I addysgwyr fel ni, mae hyn yn golygu ymgorffori, modelu a gwreiddio’r egwyddorion hyn yn ein hymarfer.

Mae’r pileri cynaliadwyedd yn cynnwys:

  • Stiwardiaeth amgylcheddol: Mae'n cyfeirio at ein hamgylchedd ffisegol – y biosffer. Mae hyn yn cynnwys dŵr, ansawdd aer, ffrwythlondeb y pridd, ffynonellau bwyd a natur. Mae'n ystyried yr ecosystemau sy'n bytholi ein hamgylchedd ffisegol.
  • Effeithlonrwydd economaidd: Mae'n cyfeirio at safon byw pob system. Mae hyn yn cynnwys ystyried yn ofalus unrhyw gyfaddawdu amgylcheddol niweidiol a allai effeithio ar genedlaethau’r dyfodol. Mae hyn yn cynnwys arbed ynni, lleihau olion traed carbon a lleihau gwastraff. Y prif gysyniad ar gyfer cynaliadwyedd economaidd yw gwrthod prosesau tymor byr ac ystyried lles hirdymor y blaned.
  • Cyfrifoldeb cymdeithasol: Mae’n cyfeirio at drin pawb yn deg drwy sicrhau tegwch. Mae hyn hefyd yn cysylltu â chyfiawnder cymdeithasol, sy'n ystyried sut mae strwythurau cymdeithas yn cefnogi systemau cymdeithasol teg ac yn targedu materion sy'n rhwystro hyn. Mae hyn hefyd yn cynnwys cynnal iechyd a lles pobl a chymunedau.
    Image above from RCE Scotland highlighting how the 17 SD goals fit into the key principles of sustainability.
3D diagram containing three interconnected pie diagrams highlighting how the 17 SD goals fit into the key principles of sustainability
Image above from RCE Scotland highlighting how the 17 SD goals fit into the key principles of sustainability

Mae’r pileri cynaliadwyedd yn bwysig i’w hystyried wrth adeiladu amgylchedd dysgu cynaliadwy. I addysgwyr, mae hyn yn golygu ymgorffori, modelu a gwreiddio’r egwyddorion hyn yn ein hymarfer.

Mae’r Nodau Datblygu Cynaliadwy (SDG) yn tynnu sylw at y syniadau rhyng-gysylltiedig sy’n cyfrannu at y nod cyffredinol o ddatblygu dyfodol mwy

Development Goals are shown as rainbow-coloured blocks in an infographic. 1) No poverty represented by a thriving family. 2) Zero hunger represented by a steaming bowl of food. 3) Good health and well-being represented by a pulse. 4) Quality Education represented by a book and pen. 5) Gender Equality represented by gender symbols 6)Clean water and sanitation represented by a glass of water. 7) Affordable and clean energy. represented by a sun with a power on logo in the centre. 8) Decent work and economic growth represented by a bar graph. 9) Industry, innovation & infrastructure represented by blocks. 10) Reduced inequalities represented by an equal sign and a spinning circle. 11) Sustainable cities and communities represented by a cityscape. 12) Responsible consumption and production represented by an infinity symbol 13) Climate action represented by an eye with the world as its pupil. 14) Life below water represented by a fish swimming under water. 15) Life on land represented by a tree with birds flying in the distance. 16) Peace, justice and strong institutions represented by a dove on a gavel with an olive branch in its mouth 17) Partnership for the goals represented by interlocking circles.
Image from UN (un.org)

Delwedd o UN (un.org)

Wrth ystyried sut mae eich disgyblaeth a’ch cyd-destun yn mapio i’r SDGs, gall fod yn ddefnyddiol edrych ar y 169 targed. Er enghraifft, er nad oes SDG penodol sy’n ymwneud â lleihau effeithiau trychinebau, mae sawl targed sy’n ymwneud â’r agwedd hon ar sicrhau cynaliadwyedd. Mae Targed 1.5 yn ymwneud â chryfhau gwytnwch y tlawd a lleihau eu hamlygiad a’u bregusrwydd i ddigwyddiadau eithafol a thrychinebau eraill; mae Targed 11.5 yn canolbwyntio ar leihau nifer y marwolaethau a nifer y bobl yr effeithir arnynt gan drychinebau; ac mae Targed 13.1 yn pwysleisio’r angen i gryfhau gwytnwch a gallu addasu i beryglon a thrychinebau sy’n gysylltiedig â’r hinsawdd.

Er eu bod yn cael eu mynegi fel 17 nod unigol, mae’r SDGs yn gyfanwaith anadferadwy, sy’n gofyn am ddull integredig o’u gweithredu. Gall cynnydd ar un targed atgyfnerthu a chefnogi cynnydd ar dargedau eraill. Er enghraifft, gall gwella mynediad at ddŵr yfed diogel a fforddiadwy (SDG 6.1) ysgogi gwelliannau mewn nodau fel dod â marwolaethau y gellir eu hatal o fabanod a phlant o dan 5 oed i ben (SDG 3.2) neu gynyddu cyfraddau cwblhau ar gyfer addysg gynradd ac uwchradd (SDG 4.1).

Mae Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (2015) yn diffinio Datblygu Cynaliadwy yng Nghymru fel: ‘Y broses o wella lles economaidd, cymdeithasol, amgylcheddol a diwylliannol Cymru trwy weithredu, yn unol â’r egwyddor datblygu cynaliadwy, gyda’r nod o gyflawni’r nodau llesiant’ (Cenedlaethau’r Dyfodol Cymru, 2022). Mae’n ei gwneud yn ofynnol i bob corff cyhoeddus yng Nghymru ystyried effaith hirdymor eu penderfyniadau yn bwrpasol, myfyrio ar sut maent yn gweithio gyda gwahanol bobl, ac i weithio gyda’i gilydd i atal problemau parhaus fel tlodi, anghydraddoldebau iechyd a newid yn yr hinsawdd yn weithredol. Mae Deddf Cenedlaethau’r Dyfodol yn fenter gan Lywodraeth Cymru sy’n anelu at sicrhau bod Cymru’n dod yn lle mwy cynaliadwy a ffyniannus i fyw, gweithio a chwarae. Mae’r Ddeddf yn nodi fframwaith ar gyfer creu dyfodol cynaliadwy sy’n ystyried anghenion cenedlaethau’r dyfodol.

Mae’n tynnu sylw at saith nod llesiant a fydd yn cefnogi’r cynnydd tuag at Gymru fwy cynaliadwy.

Image of Wales in a circle of the seven key well-being goals. This is then nested in the seventeen UN Sustainable Development Goals.
Delwedd wedi’i chymryd o futuregenerations.wales

Ynghyd â’r nodau hyn, mae 5 ffordd allweddol o weithio sy’n ofynnol i’n cefnogi i gyrraedd y nodau hyn.

  • Edrych i’r tymor hir
  • Mabwysiadu dull integredig
  • Cynnwys amrywiaeth o’r boblogaeth
  • Gweithio gyda phobl eraill mewn ffordd gydweithredol
  • Gweithredu i atal problemau rhag digwydd neu waethygu

Mae’r berthynas rhwng Nodau Datblygu Cynaliadwy’r Cenhedloedd Unedig a 7 nod llesiant allweddol Cymru wedi’i darlunio yn y ddelwedd isod:

A diagram that shows the relationship between the Well-being of Future Generations Act (Welsh Government 2015) and the Sustainable Development Goals (United Nations 2015). The UN goals are shown to lead to a prosperous, resilient, healthier, more equal Wales of cohesive communities.
Image above from Public Health Wales (PhW) (2019)

Yn Prifysgol Caerdydd, rydym yn deall bod cynaliadwyedd yn hanfodol er mwyn llywio a meithrin profiadau dysgu llwyddiannus ar gyfer ein myfyrwyr a’n staff. Mae datblygu addysg fel math o gynaliadwyedd yn caniatáu i ni gyd-ddatblygu themâu ar draws ysgolion sy’n llywio sut rydym yn datblygu, yn esblygu ac yn cefnogi profiadau dysgu ar draws y brifysgol mewn perthynas â’r 17 Nod Datblygu Cynaliadwy a’r cymwyseddau sydd eu hangen i’w cyrraedd. Rydym yn deall dysgu fel rhan o drawsnewidiad gwybodus a myfyriol (Kolb a Kolb 2017, Dewey 2019, Schön 2016) lle mae dysgwyr yn cael eu grymuso i gymryd camau a gweithredu’n gyfrifol gyda chenedlaethau’r dyfodol mewn golwg.

Yn Prifysgol Caerdydd, ystyrir ADC fel proses weithredol, gyfranogol ac adfyfyriol sy'n arwain at ddysgu ac addysgu gwell. Rydym yn deall bod gan bawb alluedd ac yn gweithio’n weithredol i rymuso dysgwyr a staff i gymryd camau gwybodus a phwrpasol ar gyfer dyfodol gwell.

Mae eich rôl yn hanfodol bwysig ar gyfer cefnogi a datblygu ADC ar draws y brifysgol. Dylai sut mae'r cynnwys a addysgwch yn ymwneud â datblygu meddylfryd, penderfyniadau a gweithredoedd cynaliadwy fod yn eglur i staff a myfyrwyr.

Er enghraifft:

  • Cynhwyswch astudiaeth achos ar faterion tlodi yn yr ardal leol neu cynhaliwch drafodaeth grŵp ar golli bioamrywiaeth o ganlyniad i newid yn yr hinsawdd.
  • Canolbwyntiwch ar wneud eich cwricwlwm yn fwy cymdeithasol-gyfiawn trwy gynnwys cynnwys sy’n ymgysylltu â gwahanol brofiadau/pobl.
  • Ymgysylltwch â mwy nag un mater cynaliadwyedd mewn un sesiwn oherwydd eu cysylltiadau (e.e. defnydd cyfrifol a lleihau anghydraddoldebau). Mae’n bwysig cydnabod y cysylltiadau hyn ac ymgysylltu dysgwyr mewn trafodaethau (a gweithredoedd) am y rhain.
  • Trafodwch un mater cynaliadwyedd mewn sesiwn a chefnogwch ddysgwyr i wneud cysylltiadau gyda rhai o’r lleill.

Globe

Gweithgaredd myfyriol: Datblygu Cynaliadwy (SDGs)

Edrychwch ar y 17 Nod Datblygu Cynaliadwy (SDGs) a’u targedau.

  • Pa SDG neu darged SDG sy’n cyd-fynd fwyaf rhwydd â’ch disgyblaeth, maes neu rôl? A oes unrhyw rai sy’n arbennig o anodd eu cyflawni?
  • Pa SDGs ydych chi’n teimlo eich bod yn eu hymgorffori ar hyn o bryd yn eich ymarfer?
  • A allwch chi nodi pryd, ble a sut y gallech gysylltu eich cwricwlwm, modiwl neu sesiynau unigol yn benodol â’r SDGs?

Awgrymiadau Defnyddiol

  • Meddyliwch am y deunydd rydych chi'n ei gyflwyno'n barod ac ystyriwch sut gallai gwneud newidiadau i'r ffordd y caiff ei gyflwyno wella sgiliau cynaliadwyedd. Sut allech chi ymgysylltu ag un (neu fwy) o'r 17 Nod Datblygu Cynaliadwy?
  • Ystyriwch ffyrdd y gallech chi ddefnyddio enghreifftiau o'r amgylchedd a’r gymuned leol fel adnoddau dysgu.
  • Nodwch y sgiliau cynaliadwyedd y gellir eu datblygu neu eu hatgyfnerthu yn eich disgyblaeth, a dylunio gweithgareddau dysgu ac addysgu i gyfoethogi'r rhain gan ddefnyddio addysgegau cynaliadwyedd.
  • Ceisiwch nodi sut mae eich addysgu/cwricwlwm yn arfogi myfyrwyr i ddelio â'r 'senario gwasgfa driphlyg' (arafiad economaidd, costau ynni cynyddol a'r newid i ynni sero net) a gwerthuswch sut y gellir gwreiddio neu wella hyn.
  • Rhowch gyfleoedd i fyfyrwyr roi dysgu ADC ar waith a 'byw yr hyn y maent yn ei ddysgu', a'u cefnogi i'w datblygu.
  • Gall fod yn ddefnyddiol dechrau trwy feddwl am faterion cyfoes sy’n wynebu myfyrwyr a’u cymunedau lleol a byd-eang ac yna creu aliniad rhwng yr hyn a addysgir a’r ffordd y caiff ei addysgu. Ceisiwch weithio gyda'r myfyrwyr i weld a allant amlygu unrhyw faterion.
  • Nodwch astudiaethau achos, erthyglau neu destunau sy'n ymwneud â disgyblaeth sy'n codi materion cynaliadwyedd.
  • Cewch rywfaint o ysbrydoliaeth: mae Adran 9, ‘ESD in the disciplines’, yn Future Fit Framework yr Academi Addysg Uwch (Sterling, 2012) yn cynnig rhai enghreifftiau/awgrymiadau defnyddiol ar gyfer cyflwyno cynaliadwyedd i feysydd pwnc amrywiol.

Archwilio’n Ddyfnach

Cotton., D.R.E and Winter, J. (2010) ‘It’s not just bits of paper and light bulbs’: A review of    sustainability pedagogies and their potential for use in Higher Education. In (Eds) Jones, P., Selby, D. and Sterling, S. Sustainability education: Perspectives and practice across Higher Education. London: Earthscan pp39-54. 

Cenedlaethau'r Dyfodol Cymru (2022) 'Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015'. Cenedlaethau'r Dyfodol Cymru. Ar gael yn: https://www.futuregenerations.wales/cy/about-us/future-generations-act/ [Cyrchwyd ar 2/9/22] 

Dawe, G., Jucker, R., and Martin, S. (2005). Sustainable development in higher education: Current practice and future developments. A report for the Higher Education Academy: York. 

Llywodraeth Cymru (2009) 'Cymru'n Un: Cenedl Un Blaned. Cynllun Datblygu Cynaliadwy Llywodraeth Cynulliad Cymru'. Cyhoeddiad Llywodraeth Cymru. Ar gael o: https://www.bridgend.gov.uk/media/1505/wd32.pdf [Cyrchwyd ar 31/08/22] 

Llywodraeth Cymru (2019) 'Cymru a'r Nodau Datblygu Cynaliadwy: Adroddiad Atodol i Adolygiad Cenedlaethol Gwirfoddol Teyrnas Unedig Prydain Fawr a Gogledd Iwerddon o gynnydd tuag at y Nodau Datblygu Cynaliadwy 2030’. Cyhoeddiad Llywodraeth Cymru. Ar gael yn: https://www.llyw.cymru/sites/default/files/publications/2019-07/adroddiad-atodol-i-adolygiad-y-du-o-gynnydd-tuag-at-y-nodau-datblygu-cynaliadwy-2030_1.pdf [Cyrchwyd ar 31/08/22] 

Llywodraeth Cymru (2021) ‘Y Cytundeb Cydweithio’. Cyhoeddiad Llywodraeth Cymru. Ar gael yn: Y Cytundeb Cydweithio (llyw.cymru) [Cyrchwyd ar 31/08/22] 

QAA and Advance HE (2021) ‘Education for Sustainable Development Guidance: Executive Summary’. [online pdf] The Quality Assurance Agency for Higher Education and Advance HE 2021 

Shephard, K. (2024) The Sustainability Tales: How University Teachers Could Make the World Better. Bradford: Ethics International Press Ltd.

Sobe, N. W. (2021) Reworking Four Pillars of Education to Sustain the Commons. UNESCO Futures of Education Ideas LAB.  Retrieved from https://en.unesco.org/futuresofeducation/ideas-lab/sobe-reworking-four-pillars-education-sustain-commons

Sterling, S (2001).  Sustainable Education.  Devon, England:  Green Books 

Sterling, S. (2012) The Future Fit Framework – an introductory guide to teaching and learning for sustainability in HE, Higher Education Academy, York 

Tilbury, D. and Wortman, D. (2004) Engaging People in Sustainability, IUCN – The World Conservation Union, Gland, Switzerland. 

UNESCO (2020) Education for Sustainable Development: a roadmap. Available from: https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000374802.locale=en 

 UNESCO (2022) What you need to know about education for sustainable development | UNESCO  

Podlediadau: The Spaceship Earth, Coconut Thinking, The Sustainability Agenda 

Audible: Braiding Sweetgrass gan Robin Wall Kimmerer, Radical Wholeness gan Philip Shepherd, The Treeline gan Ben Rawlence 

Darllen pellach: Haraway, D. (2016) Staying with the Trouble, Gwasg Prifysgol Duke; Tsing, A., L., (2021) The Mushroom at the end of the world, UDA: Gwasg Prifysgol Princeton 

Archwiliwch y tudalennau Cynaliadwyedd

Beth a olygwn wrth gynaliadwyedd?

Pam Cynaliadwyedd?

Gwreiddio Cynaliadwyedd mewn dysgu ac addysgu

Astudiaethau Achos

Neu beth am thema arall?