Anabledd a Dyslecsia
Tudalen Thema Cynwysoldeb
Cyflwyniad
Yn gyntaf, rhai safbwyntiau ar anabledd yn y brifysgol:
1. Cysyniadu Anabledd
Ffigur: Y naw nodwedd warchodedig yn Neddf Cydraddoldeb 2010
Mae Deddf Cydraddoldeb y DU(2010) yn diffinio’r naw nodwedd warchodedig a ddangosir yn y ffigur uchod, ac mae hefyd yn diffinio anabledd:
Rydych yn anabl os oes gennych nam corfforol neu feddyliol sy’n cael effaith negyddol ‘sylweddol’ a ‘hirdymor’ ar eich gallu i wneud gweithgareddau dyddiol arferol. Mae ‘sylweddol’ yn fwy na mân neu ddibwys; Mae ‘hirdymor’ yn golygu 12 mis neu fwy.
Mae Deddf Cydraddoldeb 2010 yn berthnasol i bob sector addysg, gan gynnwys Addysg Uwch, ac yn diffinio ein cyfrifoldebau i ddarparu addysg ragweladwy, hygyrch i bawb (gweler yr adran Cefnogi Myfyrwyr Anabl, isod).
Modelau Anabledd
Bydd y ffordd rydym yn ystyried anabledd yn effeithio ar sut rydym yn dylunio ac yn cyflwyno ein haddysgu, a sut rydym yn ymateb i fyfyrwyr anabl ym Mhrifysgol Caerdydd. Mae llenyddiaeth helaeth am Astudiaethau Anabledd, sydd wedi datblygu fel disgyblaeth ochr yn ochr â syniadau newydd am natur anabledd ers y 1970au. Archwilir y ddau gysyniad allweddol isod, gyda rhagor o fanylion a modelau yn yr Adran Plymio’n Dyfnach, ar ddiwedd y dudalen, os dymunwch ddyfnhau eich dealltwriaeth. Gallwch hefyd ddarllen crynodeb o’r datblygiadau yn llyfr Anabledd Astudiaethau Dan Goodley (2017), yn y rhestr gyfeirio.
Mae’r Model Meddygol o anabledd yn gyffredin yn y Deyrnas Unedig, ac mae’n ystyried anabledd fel rhywbeth sy’n gynhenid i’r unigolyn, a achosir gan nam corfforol, synhwyraidd neu feddygol, a ‘chyflwr’ y mae arno angen triniaeth. Mae hyn yn arwain at ddarparu gwasanaethau sy’n cael eu llywio’n bennaf gan bryderon meddygol, ar sail ddiagnosisau, gyda’r nod o ‘normaleiddio’ unigolion trwy ymyrraeth therapiwtig.
Mae’r Model Cymdeithasol o Anabledd yn herio’r rhagdybiaethau meddygol hyn, ac yn awgrymu er mai nam yw’r cyflwr, megis bod heb ran neu’r cyfan o aelod o’r corff, bod ag aelod, organ neu ran o’r corff sy’n ddiffygiol, dynodir anabledd ar wahân, ac fe’i diffinnir fel ‘anfantais neu gyfyngiad ar weithgarwch a achosir gan drefniadaeth gymdeithasol gyfoes nad yw’n cymryd unrhyw ystyriaeth neu fawr ddim ystyriaeth o bobl sydd â namau ac sydd felly’n eu gwahardd rhag prif ffrwd gweithgareddau cymdeithasol.’
Anabledd ac Addysg Uwch
Os ydym yn cymhwyso’r model cymdeithasol i addysg uwch, gallwn werthfawrogi bod anabledd yn cael ei greu gan brosesau, gweithdrefnau ac arferion traddodiadol dysgu, addysgu ac asesu. Mae hefyd yn cael ei greu gan ein prosesau sefydliadol a’n dulliau cyfathrebu.
Mae’r prosesau, gweithdrefnau ac arferion hyn yn creu rhwystrau i ddysgu a chyrhaeddiad ar gyfer ein myfyrwyr anabl. Er enghraifft, byddai gofyn am ddiagnosis neu asesiad cyn addasu’r ffordd rydym yn addysgu neu’n asesu yn enghraifft o ddefnyddio’r model meddygol, tra byddai dysgu hyblyg, cynhwysol neu ddysgu wedi’i ddylunio i fod yn gyffredinol yn enghraifft o’r model cymdeithasol.
Cwblhaodd UCAS (2022) astudiaeth fanwl o fyfyrwyr anabl mewn addysg uwch, gan olrhain y newidiadau i’r boblogaeth ers 2012. Canfuwyd y canlynol:
- Materion diffyg cynrychiolaeth: mae un o bob pum oedolyn o oedran gweithio yn y Deyrnas Unedig yn anabl, o gymharu ag un o bob saith myfyriwr addysg uwch
- Y categori mwyaf cyffredin: roedd mwy na thraean (35%) o ymgeiswyr anabl yn rhannu gwahaniaeth dysgu (e.e. dyslecsia neu ddyscalcwlia) – y categori a rennir amlaf, sef 5% o holl ymgeiswyr y Deyrnas Unedig
- Newidiadau sylweddol i anghenion myfyrwyr: Ers 2012, gwelwyd y cynnydd mwyaf yn nifer y bobl sy’n teimlo eu bod yn gallu rhannu eu hanghenion ar gyfer cyflyrau iechyd meddwl (+453%) a namau cymdeithasol, ymddygiadol neu gyfathrebu (+249%), sy’n cynnwys myfyrwyr sy’n niwroamrywiol.
Ffigur: Nifer y myfyrwyr anabl yn ôl categori 2012-2021 (UCAS 2022)
Yn yr un modd, ym Mhrifysgol Caerdydd, mae nifer y myfyrwyr anabl wedi codi dros y 5 mlynedd diwethaf. Mae data Prifysgol Caerdydd ar anabledd ac addasiadau rhesymol ar gael i staff yma.
Felly mae dull effeithiol a chefnogol o ym drin o’n myfyrwyr sy’n anabl yn hollbwysig, er mwyn sicrhau ein bod yn cael gwared ar rwystrau i ddysgu a sicrhau bod pob myfyriwr yn gallu cyflawni ei botensial.
Mae ymchwil bellach helaeth i’r bylchau, y profiadau a’r canlyniadau ar gyfer myfyrwyr anabl: i archwilio mwy, darllenwch yr adran Canfyddiadau Ymchwil am Anabledd ac Addysg Uwch yn yr adran Plymio Dyfnach ar ddiwedd y dudalen.
2. Cefnogi Myfyrwyr Anabl ym Mhrifysgol Caerdydd: Deddfwriaeth, Polisi ac Arfer
Mae dyletswydd ar sefydliadau addysg uwch o dan Ddeddf Cydraddoldeb 2010 i atal gwahaniaethu, aflonyddu ac erledigaeth. Nododd adroddiad ymchwil diweddar ar raddfa fawr mai dim ond 36% o fyfyrwyr sydd wedi cael unrhyw gymorth a gymeradwywyd gan eu prifysgol sydd â’r holl gymorth hwnnw ar waith (Disabled Students UK 2023).
Lle y gallai myfyrwyr anabl fod dan anfantais sylweddol, mae dyletswydd arnom i fyfyrwyr presennol, ymgeiswyr a chyn-fyfyrwyr i wneud addasiadau rhesymol i:
- ddarpariaeth, maen prawf neu ymarfer
- nodweddion ffisegol yr adeilad neu’r safle
- gwybodaeth, er mwyn sicrhau ei bod yn cael ei darparu mewn fformat hygyrch.
Mae’r ddyletswydd yn rhagddyfalus ac yn barhaus, ni waeth a ydych yn gwybod bod myfyriwr penodol yn anabl neu a oes gennych unrhyw fyfyrwyr anabl ar hyn o bryd. Ni ddylech aros nes bod myfyriwr anabl unigol yn cysylltu â chi cyn i chi ystyried sut i fodloni’r ddyletswydd (EHRC 2014).
Felly mae dau ddull o ddiwallu anghenion myfyrwyr anabl:
- Dysgu ac Addysgu Cynhwysol
- Y rhwymedigaeth gyfreithiol i fodloni Addasiadau Rhesymol a nodwyd ar gyfer myfyrwyr unigol.
Dysgu ac Addysgu Cynhwysol
Mae addysg gynhwysol yn gofyn am gontinwwm o gymorth sy’n ymestyn o’r ystafell ddosbarth i wasanaethau cymorth, ac sy’n ymgorffori’r ddarpariaeth o addasiadau rhesymol. Mae gofyn inni ystyried yn gyntaf yr haen isaf, sef cynllun cyffredinol ein haddysgu, ac wedyn y ffordd rydyn ni’n cyfeirio ac yn ymwneud â’r lefelau uwch.
Ffigur: UDL and the Continuum of Support (AHEAD 2023)
LEFEL 1: Y RHAN FWYAF O FYFYRWYR: Drwy ymgorffori egwyddorion addysg gynhwysol yn rhan o arferion prif ffrwd y sefydliad, gall mwyafrif y myfyrwyr gael profiad dysgu llwyddiannus heb gymorth ychwanegol.
LEFEL 2: MYFYRWYR AG ANGHENION TEBYG: Mewn rhai achosion, bydd myfyrwyr ag anghenion tebyg yr oedd angen cymorth ychwanegol arnynt yn cael cymorth mewn grŵp. Byddai enghreifftiau o hyn yn cynnwys sesiynau cymorth dysgu grŵp i fyfyrwyr aeddfed, ac arholiadau mewn lleoliadau eraill i fyfyrwyr y mae angen amser ychwanegol neu rywle tawel arnynt.
LEFEL 3: ADDASU UNIGOL: Mae llety neu addasiadau unigol yn parhau i fod yn rhan bwysig iawn o sefydliad cynhwysol. Mae angen cymorth unigol megis Technoleg Gynorthwyol neu hyblygrwydd o ran dyddiadau arholiadau ar rai myfyrwyr sy’n eu galluogi i gymryd rhan yn llawn yn y profiad dysgu.
LEFEL 4: CYNORTHWY-YDD PERSONOL: Efallai weithiau y bydd angen cymorth mwy personol a phroffesiynol ar fyfyrwyr, yn ogystal â’r addasu unigol fel y rhai a amlinellir yn Lefel 3. Er enghraifft, efallai y bydd gofyn i fyfyrwyr ag anableddau penodol ddefnyddio cynorthwy-ydd personol ar y campws neu, mewn arholiad, ddarllenydd neu rywun i gopïo.
Felly beth gallwch chi ei wneud? Ymarfer Cynhwysol
Dechreuwch gyda dyluniad cynhwysol, cyffredinol: beth gallwch chi ei wneud i wneud newidiadau i’ch ymarfer sydd ar gael i bob myfyriwr?
Er bod addasiadau rhesymol yn rhwymedigaeth gyfreithiol yn ôl y Ddeddf Cydraddoldeb, mae defnyddio dulliau cynhwysol o fudd i bawb. Er enghraifft:
- gallai darparu’r holl adnoddau, megis sleidiau PowerPoint, dogfennau neu ddarlleniadau 48 awr ymlaen llaw fod yn addasiad rhesymol i fyfyriwr â dyslecsia, ond bydd hefyd yn helpu’r rhai y mae’r Saesneg yn iaith ychwanegol iddynt.
- gall darparu recordiadau o’r sesiwn fod yn addasiad rhesymol i fyfyrwyr â chyflwr sy’n achosi problemau o ran cymryd nodiadau neu bresenoldeb oherwydd anabledd, ond bydd hefyd yn cefnogi’r rhai na allant fod yn bresennol oherwydd cyflyrau iechyd byrdymor neu hirdymor, a’r rhai â gofal. cyfrifoldebau neu gyflogaeth.
Mae defnyddio dulliau cynhwysol ar gyfer y garfan gyfan o fudd i ni hefyd: pan gynigiwn ddarpariaeth gyffredinol, rydym yn treulio llai o amser yn gweinyddu gofynion unigol, a rheoli materion unigol mewn argyfwng.
Addasiadau Rhesymol Prifysgol Caerdydd
Cymerwch gip ar y ciplun hwn o addasiadau rhesymol Prifysgol Caerdydd o fis Rhagfyr 2022
Petaem yn dilyn y pum arfer craidd hyn ar gyfer addysg gynhwysol yn unig, byddai ein niferoedd o addasiadau rhesymol yn gostwng !
Pum Arfer Craidd ar gyfer Addysg Gynhwysol:
- Gwnewch yn siŵr eich bod yn darparu'r holl adnoddau ar gyfer eich sesiynau gan gynnwys sleidiau PowerPoint a dogfennau 48 awr ymlaen llaw trwy Ultra.
- Recordiwch bob darlith, a gwnewch yn siŵr fod gan fyfyrwyr y gallu i recordio sain y sesiynau.
- Ar gyfer seminarau neu sesiynau gweithredol eraill, darparwch nodiadau trwy Ultra, neu gofynnwch i fyfyrwyr grynhoi eu trafodaethau neu eu gweithgareddau.
- Darparwch restrau darllen trefnus sydd ar gael ymlaen llaw, gan gynnwys llenyddiaeth sydd ar gael yn hawdd ar-lein neu trwy Ultra, ac sy'n nodi pa ddeunydd darllen sy'n hanfodol, yn ddymunol ac yn ‘arall’
- Byddwch yn ymwybodol y bydd gan rai o’ch myfyrwyr anghenion meddygol a allai olygu efallai na fyddant yn gallu dod i’ch sesiynau, neu efallai y bydd angen iddynt adael y sesiynau’n gynnar
Wrth ystyried gwneud ein hymarfer yn gynhwysol, gallwn ystyried defnyddio’r dull Dylunio Cyffredinol ar gyfer Dysgu (UDL), sy’n creu amgylchedd dysgu wedi’i ddylunio ar gyfer amrywiaeth o ddysgwyr, yn hytrach na gwneud addasiadau yn ôl-weithredol i ddarparu ar gyfer myfyrwyr penodol. Mae UDL yn adeiladu hyblygrwydd yn y cwricwlwm craidd trwy ddulliau lluosog o gynrychiolaeth, gweithredu a mynegiant ac ymgysylltu.
Ffigur: Dylunio Cyffredinol ar gyfer Dysgu
Gallwch ddarllen mwy am
Rhowch gynnig ar yr ymarfer hwn i ddatblygu eich sgiliau wrth ddylunio ar gyfer ymarfer cynhwysol, cyn clicio i ddatgelu’r ateb enghreifftiol isod.
Ateb Enghreifftiol: [cliciwch i ddatgelu]
Ateb Enghreifftiol: [cliciwch i ddatgelu]
Dogfen Canllawiau Addysgu ar gyfer yr holl staff sy'n addysgu Modiwl X
Er mwyn bodloni anghenion ein myfyrwyr, mae angen i ni ddylunio a chyflwyno ein haddysgu mewn modd cynhwysol yn gyson, gan ymateb i addasiadau rhesymol a nodwyd. Dilynwch y canllawiau hyn i sicrhau ein bod yn cyflawni ein cyfrifoldebau.
Deunyddiau ac adnoddau dysgu
- Sicrhewch fod yr holl sleidiau PowerPoint neu gymhorthion gweledol eraill, deunyddiau darllen neu unrhyw wybodaeth arall ar gael o leiaf 48 awr cyn y sesiynau i'r holl fyfyrwyr.
- Recordiwch eich sesiwn a'i lanlwytho cyn gynted â phosibl i'r dudalen Ultra, o dan yr adran ar gyfer y sesiwn, i’r holl fyfyrwyr. Os nad yw hyn yn bosibl, er enghraifft mewn seminarau neu labordai, darparwch nodiadau neu gofynnwch i fyfyrwyr ddarparu crynodebau, a lanlwythwch y rhain ar ôl y sesiwn
- Darparwch restr ddarllen benodol ar gyfer pob sesiwn cyn i'r modiwl ddechrau, gan sicrhau bod y testunau ar gael yn y llyfrgell, ar-lein lle y bo’n bosibl: 1-2 ddarlleniad byr hanfodol, yn ogystal â darlleniadau argymelledig ac estynedig.
- Yn Ultra, defnyddiwch ystod o fformatau ar gyfer gwybodaeth: er enghraifft, darparwch grynodeb fideo byr o destunau, neu ddolen i YouTube neu bodlediadau neu ddeunydd sain arall (sawl dull o gynrychioli)
Canllawiau ar gyfer Cyflwyno Addysgu
- Byddwch yn ymwybodol o ymgysylltu: dyluniwch eich sesiwn gyda segmentau 15-20 munud cyn newid gweithgaredd. Caniatewch 1 funud o amser meddwl tawel. Rhowch ddewis o bwnc, a chynigiwch amrywiaeth o ddulliau ymateb o weithgareddau myfyrwyr (er enghraifft, adborth i'r grŵp ar lafar, neu deipio’ch ateb i mewn i Mentimeter) (dulliau ymgysylltu lluosog)
- Gosodwch reolau sylfaenol ar y dechrau: eich bod yn croesawu recordio sain; y gellir postio cwestiynau ar mentimeter, neu eu cadw ar gyfer diwedd y sesiwn; bod myfyrwyr yn rhydd i symud o gwmpas neu adael os oes angen, ond tarfu cyn lleied â phosibl os gwelwch yn dda; y dylid parchu barn ac amrywiaeth yn ystod trafodaethau.
- Rhowch amlinelliad neu amserlen sesiwn
- Byddwch yn ymwybodol y gallai un myfyriwr gyrraedd yn hwyr i'r sesiwn, a bod arno angen lle ar gyfer cadair olwyn: cysylltwch â mi os oes heriau a byddaf yn cysylltu ag amserlennu. Trefnwch y myfyrwyr fel y gallant weithio mewn grwpiau - peidiwch â gadael y myfyriwr hwn ar ei ben ei hun yn y blaen.
Asesu
- P'un a yw'ch asesiadau'n ffurfiannol neu'n grynodol, sicrhewch eich bod chi a'r tîm marcio yn ymwybodol o'r myfyrwyr hynny sydd ag anableddau sy'n effeithio ar fynegiant, a'ch bod yn diystyru meini prawf mynegiant yn eich marciau, gan nad yw hyn yn gymhwysedd craidd ar gyfer y modiwl hwn. Gweler ry Addasiadau Rhesymol: Canllawiau i Staff Addysgu ar y dudalen hon am ragor o fanylion.
- Rhowch opsiynau ar gyfer pwnc, tasg neu fodd (i ddarparu sawl dull ymgysylltu).
- Yn eich adborth, boed yn ysgrifenedig neu ar lafar, byddwch yn ymwybodol o'ch iaith a sicrhewch fod eich sylwadau'n adlewyrchu'r deilliannau dysgu, y meini prawf marcio a/neu'r canllawiau ar gyfer y dasg (sawl dull gweithredu a mynegiant).
2. Addasiadau Rhesymol
Er bod ymarfer cynhwysol yn gallu diwallu anghenion dysgu nifer uchel o fyfyrwyr, bydd angen newid eich ymarfer o bryd i’w gilydd er mwyn diwallu anghenion dysgu penodol ac unigrywmyfyrwyr anabl unigol. Er enghraifft, yr addasiad rhesymol mwyaf cyffredin sicrhau eu bod nhw’n gallu defnyddio recordiadau o ddarlithoedd, ac felly os bydd hyn ar gael i bob myfyriwr, byddai’n lleihau’r baich gweinyddol. Ar y llaw arall, ni fyddai angen i chi gynnig taflenni mewn print bras, oni bai bod un o’r myfyrwyr yn y garfan a nam ar y golwg.
addasiadau rhesymol i ymarfer addysgu, ac i drefniadau’r rhaglenni a’r asesiadau yn rhwymedigaeth gyfreithiol yn unol â Ddeddf Cydraddoldeb 2010. Mae polisïau a chanllawiau clir ar gael ar sut i gyflawni eich rhwymedigaethau ar y dudalen Addasiadau rhesymol.
Gallwch ddod o hyd i ragor o fanylion ar dudalen fewnrwyd y Polisi Addasiadau Rhesymol, sydd â dolenni i’r polisi, Canllawiau ar arfer cynhwysol ac addasiadau rhesymol ar gyfer myfyrwyr ymchwil ôl-raddedig, a gwybodaeth bellach.
A gymorth sydd ar gael i fyfyrwyr anabl ym Mhrifysgol Caerdydd?
Yn ogystal â sicrhau bod eich dyluniad, eich addysgu a’ch cymorth i fyfyrwyr yn diwallu eu hanghenion ac addasiadau rhesymol, efallai y byddwch am gefnogi myfyrwyr i gael mynediad i’r cyfoeth o wasanaethau sydd ar gael gan y timau Bywyd Myfyrwyr. Os nad ydych yn siŵr pa wasanaeth allai fod o fudd, dylid argymell bod y myfyriwr yn ymweld â’r Tîm Cyswllt Myfyrwyr, ar-lein neu yng Nghanolfan Bywyd y Myfyrwyr, a fydd yn sicrhau ei fod yn cyrraedd y gwasanaethau cywir.
Asesiad ar gyfer Lwfans Myfyrwyr Anabl (budd-dal a all ariannu offer, lwfansau cyffredinol uwch, neu gymorth anfeddygol)
Asesiad anghenion dysgu a rhai mathau o sgrinio (er enghraifft, ar gyfer anawsterau dysgu penodol fel dyslecsia)
Tiwtoriaid sgiliau astudio, a thiwtoriaid arbenigol (e.e. ar gyfer myfyrwyr awtistig)
Mentora myfyrwyr a chymorth gan gymheiriaid
Trefniadau mynediad ac addasiadau rhesymol
Gwasanaethau cymorth lles a Chwnsela
3. Canolbwyntio ar Gyflyrau
Pwyntiau i Fyfyrio Arnynt:
Rhowch gynnig ar yr ymarferion hyn, a myfyriwch:
- Beth oedd yr heriau?
- Pa mor dda oeddech chi’n gallu canolbwyntio?
- Sut byddai hyn yn teimlo pe baech yn cymryd nodiadau mewn neuadd ddarlithio?
Llaw Wannach Ysgrifennwch baragraff 100 gair yn esbonio’ch profiad addysgu gan ddefnyddio’ch llaw wannach
Prosesu gwybyddol Copïwch y frawddeg hon, am yn ôl. Ceisiwch wirio eich ysgrifennu am yn ôl am gamgymeriadau.
Ymarfer Dyslecsia Darllenwch y darn ‘Ymarfer Dyslecsia: Ysgrifennu Am yn Ôl’ isod, a myfyrio ar:
- Y sgiliau a ddefnyddioch i'w ddadgodio.
- Amlder y camgymeriadau a’r mathau o gamgymeriadau a wnaethoch wrth ei ddarllen.
- Faint o'r cynnwys y gwnaethoch chi ei ddeall wrth ei ddarllen y tro cyntaf.
- A oeddech chi’n credu bod darllen y paragraff hwn yn eich blino neu’n peri straen.
Ymarfer Dyslecsia Ysgrifennu Am yn Ôl
Unigoliaeth a Chroestoriadedd
Cyn darllen ymlaen i ystyried yr ystod o gategorïau o anghenion neu namau dysgu y gallai myfyrwyr eu hwynebu, mae’n bwysig ystyried yr heriau labelu a chategoreiddio, a’r ffordd mae’r rhain yn gysylltiedig ag agweddau eraill ar amrywiaeth.
Er gwaethaf bod ganddynt yr un label, ni fydd gan ddau fyfyriwr â’r un cyflwr yr un anghenion, profiadau na chanlyniadau dysgu. Er enghraifft, er y bydd dau fyfyriwr yn cael eu hystyried yn ddyslecsig, bydd ganddynt gryfderau a heriau gwahanol – gallai un gael trafferth o ran sillafu a gallai’r llall gael trafferth o ran trefnu a strwythuro aseiniadau.
Ar ben hyn, bydd agweddau eraill ar amrywiaeth yn effeithio ar y ffordd maen nhw’n ymwneud â’u haddysg a’r brifysgol. Er enghraifft, mae’r rhai sydd gyntaf yn eu teulu i fynd i’r brifysgol yn llai tebygol o ddeall eu hawliau i gael addasiadau, neu’n llai hyderus wrth gyrchu cymorth neu addasiadau (Bunbury 2020).
Cliciwch ar y teitl isod i gael mwy o fanylion am bob un o’r ystod o gyflyrau, sy’n cynnwys ystyried profiad bywyd myfyrwyr, argymhellion allweddol ar gyfer strategaethau addysgu ar gyfer y grŵp hwn, a mynediad i ragor o wybodaeth.
Niwroamrywiaeth
Niwroamrywiaeth yw'r cysyniad mai amrywiadau naturiol yw gwahaniaethau'r ymennydd - nid diffygion, anhwylderau neu namau. Mae'r termau niwrowahanol a niwrowahaniaeth bellach yn cael eu defnyddio i ddisgrifio pawb y mae eu cyflyrau niwrolegol yn golygu nad ydynt yn ystyried eu hunain yn niwronodweddiadol. Defnyddir niwronodweddiadoldeb i ddisgrifio pobl yr ystyrir bod gweithrediad eu hymennydd, eu ffyrdd o brosesu gwybodaeth a’u hymddygiad yn safonol.
Mae awtistiaeth, dyslecsia, dyspracsia ac ADHD i gyd yn enghreifftiau o niwrowahaniaeth, er y gall y rhain hefyd berthyn i’r categori 'anhawster/gwahaniaeth dysgu penodol'.
Profiad Bywyd
Dyfyniadau gan Fyfyrwyr Prifysgol Caerdydd:
"Gallaf amsugno gwybodaeth a’i hailadrodd yn ôl i chi, ond nid mewn dilyniant rhesymegol"
"... rydyn ni’n aml yn wynebu rhwystrau i hyder, cadw at arferion, cymhelliant, a chael y graddau uchaf"
“Rwy’n teimlo fel na alla i ofyn, y bydda i’n mynd ar nerfau pobl, a byddan nhw’n meddwl fy mod i'n dwp.”
"Pan fydd gennych chi anawsterau dysgu neu ddyslecsia, rydych chi'n tueddu i farnu'ch hun llawer mwy ac roeddwn i'n eithaf caled arnaf fy hun: Roeddwn i'n arfer mynd yn rhwystredig iawn..."
"Dwi'n cael fy nghyhuddo o synfyfyrio...ond mae’n rhaid i mi ddarllen pethau 6 gwaith i ddeall beth sy’n cael ei ddweud."
Argymhellion Allweddol ar gyfer Strategaethau Addysgu
- Esboniwch yn glir beth y gall myfyrwyr ei ddisgwyl a'r hyn a ddisgwylir, a darparwch fap o’r modiwl neu’r sesiwn;
- Cadarnhewch gyd-ddealltwriaeth o'r hyn sy’n cael ei ddweud a'r hyn sy'n cael ei awgrymu;
- Darparwch strwythur ar gyfer sesiynau wyneb yn wyneb, dal i fyny trwy recordiadau, a thasgau annibynnol;
- Defnyddiwch strwythur cyson ar gyfer tudalennau Ultra ar draws modiwlau
- Ystyriwch ffyrdd o gyfyngu ar orlwytho synhwyraidd neu orsensitifrwydd, gan gynnwys seibiannau cynlluniedig, mannau tawel ac amser meddwl tawel
- Cynigiwch oriau gwaith hyblyg lle y bo'n bosibl,
- Ystyriwch ddewis seddi, dewis gweithio ar eich pen eich hun, a'r gallu i symud o gwmpas
- Dyrannwch dasgau ar sail cryfderau (e.e. gwaith grŵp)
- Enwch berson cyswllt ar gyfer cysondeb ac eglurder cyfathrebu
- Defnyddiwch Ddylunio Cyffredinol ar gyfer Dysgu fel addysgeg dosturiol.
(Hamilton a Petty 2023)
Profiad Byw Gwrandewch ar ddisgrifiad o brofiadau dysgu ac addysgu tri chydweithiwr o Brifysgol Caerdydd, sy'n amlygu effaith niwro-wahaniaethu ar ddysgu yn Adnodd Anabledd a Dyslecsia Prifysgol Caerdydd.
Rhagor o Wybodaeth
I ddarllen mwy am niwroamrywiaeth,cyrchwch yr adnodd niwroamrywiaeth cynhwysfawr hwn,(cliciwch yma am dab newydd, neu isod) a grëwyd gan Wasanaeth Anabledd Myfyrwyr Prifysgol Caerdydd.
Gallwch hefyd gael mynediadi'w fodiwl dysgu gan Awtistiaeth Cymru, neu ddilyn cwrs rhad ac am ddim y Brifysgol Agored,Deall Awtistiaeth.
Anawsterau Dysgu Penodol
Gellir categoreiddio dyslecsia fel math o niwrowahaniaeth, anabledd, neu anhawster dysgu penodol, gan ddibynnu ar y ffynhonnell.
Mae dyslecsia yn anhawster dysgu sy'n effeithio'n bennaf ar y sgiliau sy'n ymwneud â darllen a sillafu geiriau’n gywir ac yn rhugl. Prif nodweddion dyslecsia yw anawsterau o ran ymwybyddiaeth ffonolegol, cof llafar a chyflymder prosesu llafar. Mae dyslecsia yn digwydd ar draws yr ystod o alluoedd deallusol. Mae’n well meddwl amdano fel continwwm, nid categori penodol, ac nid oes unrhyw dorbwyntiau amlwg. Gellir gweld anawsterau sy'n cyd-ddigwydd mewn agweddau ar iaith, cydlynu echddygol, cyfrifo meddyliol, canolbwyntio a threfnu personol, ond nid yw'r rhain, ar eu pennau eu hunain, yn arwyddion dyslecsia. (BDA 2023)
Prin yw’r hyn a ddeëllir am y cysyniad o hyd (Snowling, 2008). Mae yna lu o ddiffiniadau, sy’n arwain at ddiffyg consensws ynghylch beth yw dyslecsia a sut mae'n cael ei asesu (Ryder, 2016). Mae symudiad cynyddol tuag at nodi anawsterau dysgu unigolyn nid yn unig ar sail cyflyrau categorïaidd du a gwyn ond ar ddosbarthiad dimensiynol sy'n gysylltiedig â darpariaeth bersonol.
Mae canfyddiadau am ddarpariaeth sefydliadol a safbwyntiau darlithwyr mewn AU ar gyfer anawsterau dysgu penodol yn awgrymu gwahaniaethau nodedig yn y mathau a chysondeb o gymorth a gynigir ar draws sefydliadau, sy'n achosi heriau enfawr i fyfyrwyr. Y model a ddefnyddir amlaf yw dibynnu ar gymorth dysgu ychwanegol, lle darperir cymorth y tu allan i’r amser cyswllt arferol, yn hytrach na’r dull a argymhellir o addysg gynhwysol (Ryder a Norwich 2018).
Dyfyniadau gan Fyfyrwyr Prifysgol Caerdydd:
"Mae bod yn ddyslecsig yn golygu fy mod i fel system gyfrifiadurol. Mae fy ymennydd yn gyfrifiadur, a fy llaw yw'r argraffydd, ond maen nhw wedi'u datgysylltu oddi wrth ei gilydd."
"Fe benderfynes i ddewis modiwlau a oedd yn fwy o waith cwrs nag arholiadau oherwydd roeddwn i'n teimlo y byddwn i'n gwneud yn well mewn asesiadau ysgrifenedig, fel gwaith cwrs, oherwydd bod gen i amser i edrych drosto a'i ddarllen i'w ddeall.
Rwy'n cael trafferth gyda strwythurau brawddegau a threfnu fy ngwaith i gyd. Pan fydda’ i’n cyrraedd arholiad, rwy’n arllwys y cyfan allan ar un cynnig, fel petai, ac rwy'n cael trafferth ei drefnu’n ddadl gydlynol. Er enghraifft, y llynedd fe wnes i arholiad yn yr hydref. Fe atebes i, fe geisies i ateb un o'r cwestiynau. Fe roddes i’r holl wybodaeth. Roedd gen i un ar ddeg o ddyfyniadau ynddo ac fe ges i 48%, marc 40. Pan es i’n ôl i gael adborth, fe ddywedon nhw fod yr holl wybodaeth yno, roedd yn dda iawn. Ond nid oedd yn drefnus, nid oedd wedi'i strwythuro, doedden nhw ddim yn gallu gweld sut oedd yn llifo mewn gwirionedd."
Argymhellion Allweddol ar gyfer Strategaethau Addysgu
- Darparu disgwyliadau clir a map modiwl a sesiwn
- Sicrhau bod adnoddau ar gael ymlaen llaw
- Cofnodi sesiynau a sicrhau eu bod ar gael i bawb (gan fod lefel uchel o ddiffyg datgelu ar gyfer Anawsterau Dysgu Penodol)
- Sicrhau bod yr holl adnoddau’n hygyrch, ac y gellir eu cyrchu drwy feddalwedd hygyrchedd (e.e. peidiwch â defnyddio ffeiliau PDF wedi’u cloi), a dilyn canllawiau hygyrchedd digidol.
- Cynlluniwch ar gyfer amrywiaeth o weithgareddau a dulliau (gwaith ysgrifenedig, llafar, unigol a grŵp) i gynorthwyo canolbwyntio
- Galluogi symud o fewn y sesiwn ac ystyried ffyrdd o gyfyngu ar orlwytho synhwyraidd
- Cefnogi a strwythuro datblygiad gweithgarwch a sgiliau corfforol, yn ogystal â datblygiad gwybyddol
- Galluogi dewis o ran dulliau mynegiant, ar gyfer gwaith dosbarth ac asesu
- Dyrannu tasgau ar sail cryfderau
- Defnyddio Dylunio Cyffredinol ar gyfer Dysgu fel addysgeg dosturiol
Rhagor o wybodaeth
Darllen mwy am Dyslecsia, ymgymryd â hyfforddiant am Ymwybyddiaeth o Ddyslecsia: Maemodiwl hyfforddiant Ymwybyddiaeth Dyslecsia ar-leinar gael am ddim gan Microsoft, neu darllenwch y llyfr hwn: Pavey et al. 2010. https://learn.microsoft.com/en-us/training/paths/dyslexia-training/Dyslexia-friendly Further and Higher Education
Nam ar y Synhwyrau
Mae myfyrwyr â nam ar y synhwyrau yn llai cyffredin yn ein cymuned Addysg Uwch (50-100 o fyfyrwyr y flwyddyn, ym Mhrifysgol Caerdydd), ond mae'n debygol y byddwch yn addysgu rhywun â nam ar y synhwyrau yn ystod eich gyrfa. Mae gan fyfyrwyr anabl sydd â nam ar y synhwyrau anghenion dysgu penodol ac weithiau arbenigol, ac efallai y bydd angen i chi weithio'n agos gyda'r Gwasanaeth Anabledd i sicrhau y gallwch fodloni'r anghenion hyn.
Efallai y bydd myfyrwyr â nam ar eu golwg yn gallu gweld ychydig, sy'n ddefnyddiol naill ai ar gyfer gwaith agos neu bell, hyd yn oed os ydynt wedi’u categoreiddio fel 'dall'. Byddant yn dod ar draws rhwystrau i ddysgu wrth gyrchu deunyddiau gweledol, sy’n golygu efallai y bydd angen iddynt ddefnyddio chwyddhadur arbenigol neu feddalwedd lleferydd. Efallai y byddant hefyd yn dod ar draws rhwystrau mewn perthynas â llywio amgylchedd y brifysgol, cyrchu gofodau ffisegol, neu dasgau ymarferol.
Gallai myfyrwyr fod yn fyddar, neu'n Fyddar: Defnyddir y gair byddar i ddisgrifio unrhyw un nad yw'n clywed llawer. Mae Byddar â B fawr yn cyfeirio at bobl sydd wedi bod yn fyddar ar hyd eu hoes, neu ers cyn iddynt ddechrau dysgu siarad. Mae pobl Fyddar yn tueddu i gyfathrebu mewn iaith arwyddion fel eu hiaith gyntaf. Mae Saesneg yn iaith ychwanegol i’r rhan fwyaf o bobl Fyddar, a gall deall negeseuon cymhleth yn Saesneg fod yn broblem (Signhealth 2023). Mae cymuned Fyddar gref a chlòs iawn sydd â'i diwylliant a'i hunaniaeth ei hun, yn seiliedig ar iaith a rennir.
Dyfyniad gan Fyfyriwr Prifysgol Caerdydd
"Mae'r cyfan yn y disgrifiad, mae'n rhaid i chi wir feddwl amdano; sut ydych chi'n disgrifio beth sy'n digwydd yn weledol, yn y fath fodd ag y gallwn ddilyn ac ailadrodd yr hyn rydych chi'n ei wneud? Ydyn ni wir yn dilyn yr hyn sy'n cael ei arddangos neu ei ddangos, neu a yw athrawon yn tybio y gallwch chi weld yr arddangosiad neu'r sleidiau?"
Argymhellion Allweddol ar gyfer Strategaethau Addysgu
Ar gyfer myfyrwyr Byddar neu fyddar:
- Darparwch yr holl ddeunyddiau o leiaf 48 awr ymlaen llaw
- Darparwch recordiad o'r sesiwn gyda chapsiynau wedi'u galluogi
- Gwiriwch fod gan y gofod addysgu olau da a dolen glyw a/neu defnyddiwch feicroffon
- Wynebwch y gynulleidfa wrth siarad a siaradwch yn naturiol ond yn glir
- Darparwch gapsiynau neu drawsgrifiadau ar gyfer pob darn o sain, gan gynnwys sesiynau ar-lein byw ac wedi'u recordio, a fideos ar-lein
- Os defnyddir dehonglwyr Iaith Arwyddion Prydain, siaradwch â'r unigolyn, nid y cyfieithydd
- Cynigiwch amrywiaeth o ddulliau asesu, gan gynnwys cyfle i gyflwyno mewn fformatau amgen, e.e. Iaith Arwyddion Prydain
Ar gyfer myfyrwyr â nam ar eu golwg:
- Darparwch yr holl adnoddau o leiaf 24 awr ymlaen llaw
- Darparwch destun amgen, a/neu ddisgrifiad sain o graffiau, diagramau neu ddelweddau
- Darparwch recordiad o'r sesiwn
- Darparwch ddisgrifiad sain o arddangosiadau neu rhowch gyfle i gael hyfforddiant un i un ar dasgau ymarferol
- Byddwch yn ymwybodol o heriau symudedd – y gallu i symud o leoliadau, amser a’r tebygolrwydd o fod yn hwyr
- Dilynwch ganllawiau hygyrchedd digidol, gan ddefnyddio dogfennau, ffontiau a chefndir hygyrch. I gael rhagor o wybodaeth am hygyrchedd digidol, darllenwch ein hadran Hygyrchedd Digidol, yn Deepr Dive, isod.
Nam Corfforol
Gall myfyrwyr â namau corfforol gael anawsterau â symudedd, medrusrwydd corfforol a lleferydd. Efallai y bydd rhai yn defnyddio cadair olwyn drwy'r amser neu ar adegau. Efallai y bydd angen cymorth arnynt gyda gofal personol. Mae rhai namau corfforol yn amrywio o ran effaith ac, fel gyda phob myfyriwr anabl, mae'n bwysig siarad â'r myfyriwr am yr hyn sydd fwyaf defnyddiol iddo.
Gan ddibynnu ar y nam, efallai y bydd myfyriwr â phroblem symudedd neu nam corfforol yn ei chael hi’n anodd rheoli’r pellter rhwng gwahanol weithgareddau dysgu, gyda chario deunyddiau, cymryd nodiadau neu gwblhau sesiynau ymarferol neu gyflwyniadau, a gall gymryd mwy o amser i ofyn neu ateb.cwestiynau.
Efallai y bydd angen Cynllun Personol ar gyfer Gadael Adeilad Ar Frys ar fyfyrwyr sydd â nam corfforol os bydd argyfwng, a fydd yn cael ei gofnodi yn SIMS gan eich Cyswllt Anabledd yn yr Ysgol.
Dyfyniad gan Fyfyriwr Prifysgol Caerdydd
“Y peth mwyaf rhwystredig yw cyrraedd darlithoedd yn hwyr, a’r darlithwyr neu’r myfyrwyr yn gwgu arnaf - pan fo angen i fi rhuthro i bobman, defnyddio drysau cefn, dod o hyd i ffordd i fi gael mynediad i lifftiau, aros am yr un tŷ bach i bobl anabl sydd ar gael yn ystod yr egwyl. Ac yna gorfod eistedd ar ben fy hun ar flaen y ddarlithfa, fel rhywun heb ffrindiau.”
Argymhellion Allweddol ar gyfer Strategaethau Addysgu
- Sicrhewch fod adeiladau ac ystafelloedd yn hygyrch i ddefnyddwyr cadair olwyn
- Rhowch 24 awr o rybudd am newidiadau i'r lleoliad
- Gwiriwch leoliad mannau hygyrch i gadeiriau olwyn, gan gynnwys byrddau y gellir addasu eu huchder
- Sicrhewch nad yw'r myfyriwr wedi'i ynysu oddi wrth eu cyfoedion ar gyfer dysgu gweithredol – gofynnwch i fyfyrwyr eistedd yn y blaen: rhowch fyfyrwyr mewn grwpiau gyda chyfoedion, nid gyda gweithwyr cymorth
- Ystyriwch bontio a symud o gwmpas yr ystafell ar gyfer tasgau grŵp bach
- Caniatewch amser rhwng sesiynau, oherwydd gallai myfyrwyr fod yn hwyr – cysylltwch â'r myfyriwr ac amserlennu.
- Byddwch yn ymwybodol y gallai anabledd corfforol arwain at fwy o apwyntiadau ysbyty a/neu iechyd gwael
- Diystyriwch broblemau â mynegiant llafar sy'n gysylltiedig ag anabledd ar gyfer y rhai sydd â nam ar eu lleferydd mewn cyflwyniadau neu arholiadau llafar
- Ystyriwch leoliadau, tasgau ymarferol neu labordai, a theithiau maes a sicrhewch eu bod yn gwbl hygyrch
Archwilio’n Ddyfnach
Safbwyntiau Damcaniaethol: Modelau Anabledd
Fel y crynhoir yn y cyflwyniad i’r dudalen hon, mae’r model meddygol o anabledd yn gyffredin yn y DU, ac yn ystyried anabledd fel rhywbeth sydd:
- Yn gynhenid i’r unigolyn
- Yn cael ei achosi gan nam corfforol, synhwyraidd neu feddygol
- Yn ‘gyflwr’ y mae angen ei drin
Mae hyn yn arwain at ddarparu gwasanaethau sy’n cael eu llywio’n bennaf gan bryderon meddygol, ar sail ddiagnosisau, gyda’r nod o ‘normaleiddio’ unigolion trwy ymyrraeth therapiwtig.
Model Elusengarwch, Trasiedi neu Foesol
Dealltwriaeth gysylltiedig yw’r model trasiedi, a ddefnyddir yn aml mewn hysbysebion ac ymgyrchoedd codi arian, lle y cyflwynir y ‘dioddefwr’ trasig fel rhywun sy’n haeddu trugaredd a chymorth, neu os portreadir yr unigolyn fel rhywun sy’n ‘goresgyn dioddefaint’, daw’n fodel rôl ysbrydoledig.
Gweithgaredd
Cymharwch y ddelwedd hon o'r 1960au o godi arian ar gyfer yr elusen SCOPE, er enghraifft, gyda negeseuon heddiw:
Y Model Cymdeithasol o Anabledd
Y trobwynt a ddyfynnir yn aml yn natblygiad damcaniaeth anabledd oedd cyhoeddi dogfen Egwyddorion Sylfaenol Anabledd Undeb y Bobl â Nam Corfforol yn Erbyn Gwahanu (UPIAS) 1976:
“Yn ein barn ni, y gymdeithas sy’n anablu pobl â nam corfforol. Mae anabledd yn rhywbeth sy’n cael ei orfodi ar ben ein namau, gan y ffordd rydym yn cael ein hynysu’n ddiangen a’n heithrio rhag cyfranogi’n llawn yn y gymdeithas. Felly, mae pobl anabl yn grŵp sy’n cael ei ormesu yn y gymdeithas.’ (UPIAS 1976): 3)
Nam yw’r cyflwr … bod heb ran neu’r cyfan o aelod o’r corff, bod ag aelod, organ neu ran o’r corff sy’n ddiffygiol
Ystyrir bod anabledd ar wahân i nam, ac fe’i diffinnir fel ‘anfantais neu gyfyngiad ar weithgarwch a achosir gan drefniadaeth gymdeithasol gyfoes nad yw’n cymryd unrhyw ystyriaeth neu fawr ddim ystyriaeth o bobl sydd â namau ac sydd felly’n eu gwahardd rhag prif ffrwd gweithgareddau cymdeithasol.’
Bu heriau ac estyniadau i’r modelau meddygol a chymdeithasol o anabledd, ac mae’r maes yn ehangu’n gyson i ymateb i amodau modern.
Modelau Anabledd Ôl-Strwythuraidd
Mae nifer o ysgolheigion wedi nodi ei bod yn ymddangos bod y Model Cymdeithasol wedi dod yn ‘beth cysegredig’ gan fod gweithredwyr o’r farn bod unrhyw ddadl ynglŷn â’i gwirionedd yn adlewyrchu agweddau gwahaniaethol ac yn cefnogi syniadau meddygol, hanfodaethol o anabledd. Dadleuodd ôl-fodernwyr fod y Model Cymdeithasol yn anwybyddu nam gwirioneddol, ac felly’n methu â chydnabod materion ymgorffori.
Dadleuodd rhai, fel Shakespeare, nad yw gwrthwynebiad deuaidd nam (corfforol) ac anabledd (cymdeithasol) yn mynd i’r afael â natur gymdeithasol namau corfforol, na’r realiti ymarferol bod anabledd yn cael ei achosi gan nam (Shakespeare 2006: 34). Mae adroddiadau ôl-strwythurol yn ymgorffori damcaniaethau mwy cymhleth o’r pwnc, ac yn honni nad yw meta-naratif pobl anabl yn cydnabod amrywiaeth o fewn y categori anabledd, ac arwyddocâd croestoriad anabledd ag echelinau eraill anghydraddoldeb, megis rhywedd neu hil: mater croestoriadedd, pŵer a braint (Shakespeare a Corker 2002: 15).
Y Model Perthynol Cymdeithasol
Yn adroddiad cyfosodedig Thomas (1999) o anabledd, y rhyngweithio rhwng nam ac anabledd mewn lleoliad cymdeithasol sy’n creu gormes.
Mae anabledd yn fath o ormes cymdeithasol sy’n cynnwys gosod cyfyngiadau gweithgarwch ar bobl â namau yn gymdeithasol a thanseilio eu lles seicoemosiynol yn gymdeithasol (Thomas, 1999: 7). Daw anabledd i rym dim ond pan fydd cyfyngiadau gweithgarwch a brofir gan bobl â namau yn cael eu gosod yn gymdeithasol. Roedd Thomas o’r farn bod nam yn cynnwys elfen camweithrediad corfforol ac elfen a luniwyd yn gymdeithasol. Ystyriodd mai anabledd yw’r cyfyngiadau ar fywyd pob dydd a achosir gan y nam a’r trefniadau cymdeithasol sy’n arwain at ormesu pobl anabl, a defnyddiodd ddamcaniaethwyr ffeministaidd i ymestyn y diffiniad i gynnwys elfennau seicoemosiynol anabledd.
Datblygiadau Pellach o’r Modelau Damcaniaethol
I gael crynodeb ardderchog o ddatblygiad Damcaniaeth anabledd y tu hwnt i’r modelau uchod, gan gynnwys ystyried modelau byd-eang sy’n cydnabod amrywiaeth mewn syniadau y tu hwnt i safbwynt y Gorllewin, darllenwch bennod ragarweiniol Dan Goodley o’i lyfr, https://librarysearch.cardiff.ac.uk/permalink/44WHELF_CAR/1fseqj3/alma9911831170302420Disability Studies: An Interdisciplinary Introduction https://librarysearch.cardiff.ac.uk/permalink/44WHELF_CAR/1fseqj3/alma9911831170302420(2017, tudalennau 1-21). Mae hyn yn cwmpasu pedwar model anabledd trosfwaol: cymdeithasol, lleiafrifol, diwylliannol a pherthnasol, sy’n dechrau’r broses o ddad-drefedigaethu’r ddisgyblaeth, a rhoi sylw i ymagweddau a dangynrychiolir.
Adran 2: Canfyddiadau Ymchwil ar Anabledd ac Addysg Uwch
Cwblhaodd Morina (2017: 5) adolygiad llenyddiaeth manwl o’r rhwystrau mae myfyrwyr anabl yn eu hwynebu, gan grynhoi’r profiad bywyd a ddangoswyd yn yr ymchwil: ‘Mae llwybrau’r myfyrwyr hyn yn aml yn anodd iawn, braidd yn debyg i ras glwydi, ac mae myfyrwyr hyd yn oed yn diffinio eu hunain yn oroeswyr a rhedwyr pellter hir’. Tynnodd yr awdur sylw at y canfyddiadau allweddol ar draws llawer o astudiaethau:
- agweddau negyddol a ddangosir gan staff addysgu
- rhwystrau pensaernïol;
- gwybodaeth a thechnoleg anhygyrch;
- rheolau a pholisïau nad ydynt yn cael eu gorfodi mewn gwirionedd
- methodolegau addysgu nad ydynt yn ffafrio cynhwysiant
Tynnodd sylw hefyd at y gyfradd ddatgelu isel ar gyfer ‘anableddau cudd’. Canfu fod canfyddiadau myfyrwyr o anableddau cudd yn perthyn yn agos i’r cysyniad o ‘normalrwydd’, ac efallai y byddant yn dewis peidio â datgelu os ydynt yn dymuno cael eu hystyried a’u trin fel rhai ‘normal’. Efallai y byddant hefyd yn dewis peidio â rhannu eu hanabledd os ydynt yn teimlo y byddai datgelu yn eu rhoi dan anfantais neu eu bod yn ofni cael eu stigmateiddio neu eu labelu, neu oherwydd eu bod yn credu nad oes ganddynt unrhyw anghenion arbennig nac anabledd. Canfu hefyd fod prifysgolion yn dal i ganolbwyntio’n bennaf ar ddarparu addasiadau rhesymol unigol, yn enwedig mewn perthynas â gwasanaethau cymorth i ddysgwyr, yn hytrach na darpariaeth gyffredinol a chynhwysol (Collins et al. 2019: 1485).
OND yn fwyaf arwyddocaol, canfuwyd bod y canlyniadau yn y rhan fwyaf o gategorïau yn debyg i gyfoedion nad oeddent yn anabl: y profiad bywyd, a’r daith trwy’r brifysgol, trwy arferion addysgu, agweddau, ailsefyll, tarfu ar astudio, neu heriau amgylchiadau esgusodol, sy’n creu anfantais ac yn eithrio myfyrwyr anabl.
Roedd tri phwnc allweddol ar draws nifer o astudiaethau: agweddau aelodau’r gyfadran tuag at fyfyrwyr anabl; hyfforddiant cyfadran ar anabledd ac addysg gynhwysol; a strategaethau dylunio cyffredinol ar gyfer dysgu (Morina 2016; Collins et al, 2019).
- Agweddau: Mae ymchwil yn dangos bod gan staff academaidd, gan mwyaf, agwedd gadarnhaol at anableddau ond er eu bod yn gwerthfawrogi strategaethau addysg gynhwysol yn ddamcaniaethol, nid oeddent yn eu rhoi ar waith yn ymarferol. Yn ddiddorol, nid yw’r canlyniadau hyn yn cyd-fynd â barn y myfyrwyr anabl, a nododd agweddau aelodau’r gyfadran tuag atynt fel y rhwystr mwyaf arwyddocaol.
- Hyfforddiant: nodwyd bod angen i gyfadrannau gael hyfforddiant a bod yn ystyriol o anableddau. Fe wnaeth agweddau aelodau’r gyfadran wella ar ôl iddynt gael eu hyfforddi a chael mwy o brofiad o sut i ymateb i anghenion y myfyrwyr anabl.
- Dylunio Cyffredinol ar gyfer Dysgu: Mae myfyrwyr yn elwa o staff academaidd sy’n cymhwyso egwyddorion dylunio cyffredinol ar gyfer dysgu. Petai aelodau’r gyfadran yn defnyddio dylunio cyffredinol, ni fyddai angen addasiadau. Mae dylunio cyffredinol ar gyfer dysgu o fudd i bob myfyriwr, p’un a oes ganddynt anableddau ai peidio (Edwards et al 2022)
Rôl Gallu Personol
Mae ymchwil ddiweddar wedi archwilio rôl gallu personol, hunanreoleiddio, hunaneiriolaeth a hunanofal, ac wedi awgrymu bod angen addasiadau blaengar i gefnogi datblygiad myfyrwyr anabl: ‘Her sylweddol i sefydliadau addysg uwch yw sut i ddod o hyd i gydbwysedd priodol rhwng creu amgylcheddau dysgu ‘cynhwysol’ sy’n darparu ar gyfer pob myfyriwr, cydnabod lle mae angen gwneud addasiadau penodol ar gyfer unigolion ag anghenion penodol, a gweithio mewn partneriaeth â’r dysgwr.’ (Hewitt et al. 2018: 766).
Yn yr ymagwedd hon, cydnabyddwn efallai y bydd angen cymorth unigol ac addasiadau rhesymol ar fyfyrwyr i ddechrau, ond rydym yn gweithio gyda nhw i ddatblygu annibyniaeth, hunaneiriolaeth a gallu, gan leihau addasiadau a’u galluogi i ddatblygu tuag at annibyniaeth a chyflogadwyedd.
Ffigur: Cydbwyso dylunio cynhwysol, addasiadau unigol a gallu unigol ar gyfer myfyrwyr ag anableddau mewn addysg uwch.
Adran 3: Hygyrchedd Digidol
Dechrau Arni gyda Hygyrchedd Digidol
Mae sicrhau bod hygyrchedd wrth wraidd ein haddysgu a’n dysgu yn hanfodol ar gyfer cefnogi anghenion ein cymuned amrywiol. Drwy wneud ein hadnoddau a’n hamgylcheddau ar-lein yn hygyrch, rydyn ni’n helpu pob myfyriwr a staff i gyflawni eu potensial llawn.
Pam mae hygyrchedd digidol yn bwysig
Mae hygyrchedd digidol yn sicrhau bod gan bawb fynediad cyfartal at wybodaeth a chyfleoedd. Yn y DU, mae gan oddeutu un o bob pump o bobl anabledd, gan gynnwys tua wyth miliwn o unigolion oedran gweithio (Cyfrifiad 2021 y Swyddfa Ystadegau Gwladol). Mae hyn yn cynnwys llawer o’n myfyrwyr a’n staff. Drwy greu amgylcheddau digidol hygyrch, rydyn ni’n sicrhau y gall pawb gymryd rhan lawn mewn gweithgareddau academaidd a phroffesiynol.
Y model cymdeithasol o anabledd
Mae’r model cymdeithasol o anabledd yn cynnig nad nam yr unigolyn sy’n anablu, ond yn hytrach rhwystrau ac agweddau cymdeithasol (Oliver 1990, Scope 2024). Mae’r persbectif hwn yn symud y ffocws o’r hyn na all unigolion ei wneud i’r hyn y gall cymdeithas ei wneud i gael gwared ar rwystrau. Drwy wneud ein cynnwys digidol yn hygyrch, rydyn ni’n mynd ati i gael gwared ar rwystrau ac yn creu amgylchedd cynhwysol.
Rhwymiadau cyfreithiol a dyluniad hygyrch
Mae safonau hygyrchedd yn amlinellu’r arferion gorau sy’n gwella profiadau pawb ym mhob maes dysgu a gwaith. Mae’n ofynnol yn gyfreithiol i’r Brifysgol fodloni safonau hygyrchedd ar ei gwefannau, mewnrwydau, ac apiau symudol. Mae’r Ddeddf Cydraddoldeb (2010) yn gosod cyfrifoldeb cyfreithiol arnon ni i gyd nid yn unig wneud addasiadau rhesymol i unigolion ond hefyd i ddylunio ein hamgylcheddau digidol yn rhagweithiol i fod yn hygyrch. Mae rheoliadau diweddar, Gofynion Hygyrchedd Cyrff y Sector Cyhoeddus (2020), yn atgyfnerthu’r rhwymedigaeth gyfreithiol hon drwy ei gwneud yn ofynnol i sefydliadau sector cyhoeddus, gan gynnwys prifysgolion, sicrhau bod yr holl ddeunyddiau digidol yn hygyrch. Mae Prifysgol Caerdydd wedi ymrwymo i’r nod hwn, gan wneud hygyrchedd digidol yn amcan allweddol yn y Cynllun Cydraddoldeb Strategol.
Egwyddorion hygyrchedd digidol
Mae hygyrchedd digidol yn golygu y gall pobl gael gafael ar wybodaeth, dysgu, a gwneud yr hyn y mae angen iddyn nhw ei wneud o fewn cyfnod tebyg ac ag ymdrech debyg i bobl eraill, p’un a oes ganddyn nhw anabledd neu ddim. Er mwyn cyflawni hyn, mae angen i gynnwys a gweithgareddau fod yn:
- Hygyrch: Rhaid i wybodaeth fod yn hawdd ei chyrraedd mewn fformatau amrywiol ar gyfer gwahanol synhwyrau (clyw, golwg, ac ati). Er enghraifft, defnyddiwch destun amgen (testun Alt) ar gyfer delweddau, is-deitlau ar gyfer fideos, a thrawsgrifiadau ar gyfer cynnwys sain.
- Dealladwy: Dylai gwybodaeth wneud synnwyr i unrhyw un sy’n cael mynediad ati. Mae hyn yn cynnwys defnyddio iaith glir a syml, rhoi cyfarwyddiadau, a sicrhau llywio rhagweladwy.
- Defnyddiadwy: Dylai defnyddwyr allu llywio drwy’r cynnwys, rhyngweithio ag ef, a phori drwyddo’n hawdd. Dylai fod yn gytûn â thechnolegau cynorthwyol, fel darllenyddion sgrîn, a rhoi digon o amser i ddefnyddwyr ymgysylltu â’r deunydd a’i ddeall.
Camau i wella hygyrchedd digidol:
1.Dewiswch offer priodol:
Creu a chyflwyno eich deunyddiau a'ch gweithgareddau drwy ddefnyddio offer sy'n cefnogi cynnwys hygyrch. Mae offer a ddefnyddir gan y brifysgol (ee, offer Microsoft Office, Panopto) fel arfer yn bodloni gofynion hygyrchedd. Sicrhewch fod unrhyw ddeunyddiau allanol rydych chi'n eu defnyddio hefyd yn bodloni safonau hygyrchedd.
2. Creu Deunyddiau Dysgu Hygyrch
a. Canllawiau Cyffredinol:
• Defnyddiwch dechnoleg yn feddylgar i leihau rhwystrau a gwella hygyrchedd.
• Cynnig deunyddiau'n electronig, ymlaen llaw lle bo hynny'n bosibl, er mwyn caniatáu i ddysgwyr addasu gosodiadau i'w hanghenion, megis maint ffont neu gyferbyniad lliw.
b. Dogfennau Word:
• Cadwch ddogfennau mewn fformatau hygyrch fel Fformat Testun Cyfoethog (.rtf) neu HTML.
• Defnyddiwch dabl cynnwys ar gyfer dogfennau hir er mwyn llywio'n hawdd drwyddyn nhw.
• Osgoi blychau testun fel y bo'r angen; gallan nhw amharu ar y dilyniant darllen ar gyfer darllenyddion sgrîn.
c. PDFs:
• Defnyddiwch Cydnabod Nodau Optegol (OCR) ar gyfer dogfennau wedi'u sganio i wneud testun yn ddarllenadwy.
• Sicrhewch fod tablau yn cael eu disgrifio mewn testun neu'n cynnwys testun amgen ('Alt text').
• Creu PDFs wedi'u tagio ar gyfer hygyrchedd gwell gan ddefnyddio offer fel Adobe Acrobat neu Microsoft Office.
d. Cyflwyniadau:
• Rhowch nodiadau manwl yn y maes 'Nodiadau' i ychwanegu at bwyntiau bwled.
• Disgrifiwch ddelweddau â thagiau neu nodiadau 'alt text'.
• Defnyddiwch animeiddiadau yn bwrpasol a sicrhau nad ydyn nhw’n tynnu sylw.
• Ystyriwch allforio cyflwyniadau i Word neu HTML er mwyn cael gwell hygyrchedd.
e. Tudalennau Gwe:
• Defnyddiwch feddalwedd sy'n cynhyrchu HTML hygyrch sy'n seiliedig ar safonau.
• Gwiriwch hygyrchedd gan ddefnyddio offer ar-lein megis WAVE.
f. Amlgyfrwng:
• Cyflwyno cynnwys mewn fformatau lluosog (testun, sain, fideo) i ddiwallu gwahanol anghenion.
• Sicrhewch fod sain a fideo yn cynnwys trawsgrifiadau a chapsiynau.
3. Gwella gwelededd, darllenadwyedd a chlywadwyedd
- Lliwiau: Sicrhau cyferbyniad da rhwng testun a chefndir, ond osgoi cyferbyniad eithafol (ee, dewiswch destun llwyd tywyll ar gefndir oddi ar wyn). Ceisiwch osgoi defnyddio lliw fel yr unig fodd i gyfleu gwybodaeth.
Am ragor o wybodaeth, gweler: Dylunio sleidiau PowerPoint ar gyfer pobl â dyslecsia
- Testun: Defnyddiwch ffont sans serif syml (y ffont diofyn sydd orau yn aml). Osgoi fformatio fel priflythrennu, tanlinellu, neu italeiddio - yn enwedig ar gyfer rhannau mawr o destun. Defnyddiwch destun trwm ar gyfer pwyslais yn unig. Unionwch eich testun i’r chwith.
Am ragor o wybodaeth, gweler: Arddulliau yn Microsoft Word
- Sain: Siaradwch yn araf ac yn glir a cheisiwch ddileu sŵn cefndir. Rhoi trawsgrifiadau a chapsiynau ar gyfer cynnwys sain.
4. Cynnig opsiynau a dewisiadau amgen
- Testun amgen: Ychwanegwch destun amgen disgrifiadol ('Alt text') at ddelweddau i ddisgrifio eu hymddangosiad a'u swyddogaeth. Mae testun amgen yn hanfodol i ddefnyddwyr â nam ar y golwg gan fod meddalwedd darllenydd sgrîn yn dibynnu ar y testun hwn i ddisgrifio cynnwys delwedd. Am ragor o wybodaeth, gweler: Ychwanegu testun amgen yn Word a Powerpoint a chanllaw Microsoft i ysgrifennu testun amgen da
- Fformatau lluosog: Cynnig dogfennau mewn amryw fformatau, megis Word a PDF - nodwch fod PDFs yn aml yn anhygyrch. Defnyddiwch offer fel SensusAccess a Blackboard Ally File Transformer i drosi dogfennau'n fformatau hygyrch.
- Trawsgrifiadau a chapsiynau: Cynhwyswch drawsgrifiadau disgrifiadol ar gyfer cynnwys sain ac ychwanegu capsiynau at fideos. Mae llawer o offer prifysgol, megis Panopto, yn cynnwys y swyddogaethau hyn.
5. Defnyddiwch iaith glir ac ystyrlon
- Dolenni disgrifiadol: Ar gyfer dolenni, yn lle “Cliciwch yma” defnyddiwch destun clir, disgrifiadol sy'n nodi cyrchfan neu bwrpas y ddolen yn glir.
- Iaith Seml: Ysgrifennwch mewn iaith seml ac osgoi iaith gymhleth neu ffigurol, homonymau a homoffonau lle bo hynny'n bosibl.
- Cyfarwyddiadau clir: Wrth rannu adnoddau, rhowch gyfarwyddiadau clir ar sut i'w defnyddio, cyn ac yn ystod y sesiwn. Cynnig disgrifiadau manwl o adnoddau, opsiynau a dewisiadau amgen, gan gynnig cymaint o hyblygrwydd â phosibl i helpu defnyddwyr i baratoi ac ymgysylltu'n effeithiol.
6. Strwythurwch eich deunyddiau'n glir ac yn gyson
- Penawdau: Defnyddiwch arddulliau pennawd cynhenid i ddiffinio strwythur dogfennau, gan gynorthwyo llywio a hygyrchedd. Mae hyn yn caniatáu i dechnoleg gynorthwyol wneud synnwyr o'ch deunyddiau, sy'n arbennig o bwysig i ddefnyddwyr sydd â nam ar y golwg neu anawsterau echddygol.
- Tablau: Cadwch dablau yn syml; osgowch gelloedd wedi’u hollti neu’u huno pryd bynnag y bo modd.
- Gosodiad: Defnyddiwch osodiad cyson, gan wahaniaethu yn glir rhwng gweithgareddau, blociau testun, a gwybodaeth neu weithgareddau hanfodol yn erbyn dewisol.
7. Gwirio hygyrchedd eich gwaith
Gwiryddion Hygyrchedd: Defnyddiwch offer i sganio a gwella hygyrchedd eich cynnwys.
- Gwirydd hygyrchedd Microsoft: Dyma adnodd integredig ym Microsoft Office sy'n helpu i nodi a datrys problemau hygyrchedd mewn dogfennau.
- Blackboard Ally: Dyma adnodd integredig sy'n rhoi adborth ar hygyrchedd deunyddiau eich cwrs ac yn cynnig cyngor ymarferol ar sut i'w gwella.
- Adnodd Hygyrchedd WAVE: Adnodd rhad ac am ddim sy'n gwerthuso tudalennau gwe ar gyfer materion hygyrchedd.
Drwy ymgorffori hygyrchedd digidol yn y gwaith o ddylunio deunyddiau addysgu a dysgu, gallwn ni greu amgylcheddau dysgu cynhwysol. Drwy ragweld anghenion amrywiol a defnyddio Fframwaith Dylunio Cyffredinol ar gyfer Dysgu (UDL) yn ganllaw i gynnig dulliau lluosog o gynrychiolaeth, gweithredu a mynegiant, ac ymgysylltu, gallwn ni gael gwared ar rwystrau rhag dysgu a hyrwyddo tegwch. Mae cofleidio hygyrchedd nid yn unig yn cyflawni rhwymedigaethau cyfreithiol ond hefyd yn cyfoethogi’r profiad addysgol i bawb. Mae’n hanfodol i ni i gyd ddylunio ein cynnwys a’n gweithgareddau yn rhagweithiol i fod yn hygyrch, gan feithrin cymuned gefnogol a chynhwysol i’n dysgwyr a’n staff amrywiol.
I gael gwybod mwy am hygyrchedd digidol mae’r adnodd dysgu Xerte hwn yn cynnig rhai camau syml y gallwch chi eu cymryd i wneud eich cynnwys digidol yn fwy hygyrch:
Cyfeiriadau
AHEAD 2023 UDL and the Continuum of Support. Ar gael yn: https://www.ahead.ie/udl-pyramid
(BDA 2023) Taflen Ffeithiau Dyslecsia. Ar gael yn: https://cdn.bdadyslexia.org.uk/uploads/documents/British-Dyslexia-Association-Dyslexia-Factsheet.pdf?v=1702999710
Bunbury, M. 2020. Disability in higher education – do reasonable adjustments contribute to an inclusive curriculum?, International Journal of Inclusive Education, 24:9, 964-979, DOI:
CAST. 2021. Universal Design for Learning Guidelines. Ar gael yn: https://www.cast.org/impact/universal-design-for-learning-udl
CAST 2018. UDL and Assessment. http://udloncampus.cast.org/page/assessment_udl
Collins, A. Azmat, F. a Rentschler, R. 2019. ‘Bringing everyone on the same journey’: revisiting inclusion in higher education, Studies in Higher Education, 44:8, 1475-1487, DOI: 10.1080/03075079.2018.1450852
Myfyrwyr anabl 2023 Adroddiad Access Insights 2023. Ar gael yn: https://disabledstudents.co.uk/research/
Dobson Waters, S. a Torgerson, C. J. 2020. Dyslexia in higher education: a systematic review of interventions used to promote learning, Journal of Further and Higher Education, 45(2), 226–256. doi: https://doi.org/10.1080/0309877x.2020.1744545
Edwards, M. Poed, S. Al-Nawab, H. Penna, O. 2022 Academic accommodations for university students living with disability and the potential of universal design to address their needs Higher Education (2022) 84: 779–799
EHRC 2014. What equality law means for you as an education provider – further and higher education. https://www.equalityhumanrights.com/sites/default/files/what_equality_law_means_for_you_as_an_education_provide_further_and_higher_education.pdf
Goodley, D. 2017. Disability Studies: An Interdisciplinary Introduction. Llundain: Sage
Hamilton, L. a Petty, S. 2023 Compassionate pedagogy for neurodiversity in higher education: A conceptual analysis. Frontiers in Psychology Cyfrol 14, Chwefror 2023. Ar gael yn: https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fpsyg.2023.1093290/full
Hewett, R. Douglas, G. McLinden, M. a Keil, S. 2020. Balancing inclusive design, adjustments and personal agency: progressive mutual accommodations and the experiences of university students with vision impairment in the United Kingdom. International Journal of Inclusive Education, 24:7, 754-770, DOI: 10.1080/13603116.2018.1492637
Hockings, C. 2010. Inclusive Learning and Teaching in Higher Education: A Synthesis of Research. Efrog: Yr Academi Addysg Uwch.
Lawrie, G., Marquis, E., Fuller, E., Newman, T., Qui, M., Nomikoudis, M., Roelofs, F., a van Dam, L. (2017) Moving towards inclusive learning and teaching: A synthesis of recent literature. Teaching and Learning Inquiry 5 (1)
Morina, A. 2017 Inclusive education in higher education: challenges and opportunities, European Journal of Special Needs Education, 32:1, 3-17, DOI: 10.1080/08856257.2016.1254964
Pavey, B., Meehan, M. & Waugh, A. (2010 Dyslexia-friendly Further & Higher Education. Llundain: Sage
Ryder, S. a Norwich, B. 2018. UK higher education lecturers’ perspectives of dyslexia, dyslexic students and related disability provision. {I>JORSEN<I} 19: 161-172https://doi.org/10.1111/1471-3802.12438
Shakespeare, T. 2006. Disability Rights and Wrongs. Llundain: Routledge
Shakespeare, T. a Corker, M. 2002. Disability/Postmodernity: Embodying Disability Theory. Continuum Press
Signhealth. 2023 Learn about Deafness. Ar gael yn: https://signhealth.org.uk/resources/learn-about-deafness/
Eira, MJ (2008). Specific Disorders and Broader Phenotypes: The Case of Dyslexia. Quarterly Journal of Experimental Psychology, 61(1), 142-156
Tai, J. et al. 2022 Assessment for inclusion: rethinking contemporary strategies in assessment design. Higher Education Research and Development (Ar-lein) DOI: 10.1080/07294360.2022.2057451
Thomas, C. 1999. Female Forms: Experiencing and Understanding Disability. Llundain: Gwasg Prifysgol Rhydychen
Undeb Pobl â Nam Corfforol yn erbyn Gwahanu (UPIAS). 1976. Fundamental Principles of Disability. Llundain: UPIAS
UCAS 2022. NEXT STEPS: WHAT IS THE EXPERIENCE OF DISABLED STUDENTS IN EDUCATION? Ar gael yn: https://www.ucas.com/next-steps-what-experience-disabled-students-education?hash=Khe12QF8sBath7P7hVMMpU9lSoJrAtS5f9zaLjf2-MI
Undeb Pobl â Nam Corfforol yn erbyn Gwahanu (UPIAS). 1976. Fundamental Principles of Disability. Llundain: UPIAS
Ble nesaf?
Y Cynnig DPP Addysg Gynhwysol
Pecyn cymorth
Gallwch nawr ddatblygu eich dealltwriaeth o Addysg Gynhwysol trwy gyrchu'r tudalennau cysylltiedig ar bynciau penodol, a amlinellir yn y map isod, sy'n ymwneud â'r Fframwaith Addysg Gynhwysol. Ar ôl cyrchu'r dudalen hon, rydym yn argymell eich bod yn symud i'r dudalen Datblygu Meddylfryd Cynhwysol. Fodd bynnag, gallwch neidio i unrhyw bwnc defnyddiol, yn ôl yr angen
Gweithdai
Gallwch hefyd ddatblygu eich dealltwriaeth o Addysg Gynhwysol drwy fynychu sesiynau gweithdy sy'n ymwneud â phob pwnc. Gellir cymryd y gweithdai hyn mewn sesiwn fyw wyneb yn wyneb, os yw'n well gennych ddysgu rhyngweithiol cymdeithasol, neu gellir eu cwblhau'n anghymesur yn eich amser eich hun, os yw'n well gennych. Gallwch gael rhagor o wybodaeth am weithdai, a'r ddolen i archebu yma.
Darpariaeth Ysgol Bwrpasol
Rydym yn cynnig cefnogaeth i Ysgolion ar Addysg Gynhwysol, drwy'r gwasanaeth Datblygu Addysg. Gall hyn fod yn ddefnyddiol i fynd i'r afael â phryderon lleol penodol, i uwchsgilio timau cyfan, neu i gefnogi'r broses cymeradwyo ac ailddilysu rhaglenni. Cysylltwch â Thîm Datblygu Addysg eich Ysgol am ragor o wybodaeth.
Map o Bynciau
Isod mae map o'r pecyn cymorth a phynciau'r gweithdy, i'ch helpu. Bydd y rhain yn cael eu datblygu a'u hychwanegu atynt mewn iteriadau o'r pecyn cymorth hwn yn y dyfodol:
Rydych chi ar dudalen 7 o 8 tudalen thema Cynwysoldeb. Archwiliwch y lleill yma:
1.Cynwysoldeb a Fframwaith Addysg Gynhwysol y CU
2.Cyflwyniad i Addysg Gynhwysol
3.Meithrin ymdeimlad o berthyn i bob myfyriwr
4.Grymuso myfyrwyr i wireddu eu potensial
5.Dylunio Cyffredinol ar gyfer Dys cynfyfyrwyrgu
Neu beth am thema arall?