Canolbwyntio ar Gyflyrau

Dylunio Tudalennau Cynwysoldeb

Mae'r holl dudalennau Cynwysoldeb wedi'u cynllunio gan ddilyn egwyddorion Dylunio Cyffredinol ar gyfer Dysgu (UDL). Fe welwch gyfuniad o destun, fideo a delweddau, ynghyd â rhai pwyntiau ar gyfer myfyrio, enghreifftiau ymarferol ac astudiaethau achos.

Gallwch ddewis darllen y testun, neu gael mynediad at fideo o'r un deunydd. Mae'r recordiad ar waelod y dudalen hon. Gallwch hefyd fynychu gweithdy ar y pwnc: i gael gwybod mwy gweler y blwch DPP ar waelod y dudalen hon.

Canolbwyntio ar amodau

Pwyntiau i Fyfyrio Arnynt:

Rhowch gynnig ar yr ymarferion hyn, a myfyriwch:

Beth oedd yr heriau?
Pa mor dda oeddech chi’n gallu canolbwyntio?
Sut byddai hyn yn teimlo pe baech yn cymryd nodiadau mewn neuadd ddarlithio?

Llaw Wannach Ysgrifennwch baragraff 100 gair yn esbonio’ch profiad addysgu gan ddefnyddio’ch llaw wannach

Prosesu gwybyddol Copïwch y frawddeg hon, am yn ôl. Ceisiwch wirio eich ysgrifennu am yn ôl am gamgymeriadau.

Ymarfer Dyslecsia Darllenwch y darn ‘Ymarfer Dyslecsia: Ysgrifennu Am yn Ôl’ isod, a myfyrio ar:

Y sgiliau a ddefnyddioch i'w ddadgodio.
Amlder y camgymeriadau a’r mathau o gamgymeriadau a wnaethoch wrth ei ddarllen.
Faint o'r cynnwys y gwnaethoch chi ei ddeall wrth ei ddarllen y tro cyntaf.
A oeddech chi’n credu bod darllen y paragraff hwn yn eich blino neu’n peri straen.

Ymarfer Dyslecsia Ysgrifennu Am yn Ôl

Unigoliaeth a Chroestoriadedd

Cyn darllen ymlaen i ystyried yr ystod o gategorïau o anghenion neu namau dysgu y gallai myfyrwyr eu hwynebu, mae’n bwysig ystyried yr heriau labelu a chategoreiddio, a’r ffordd mae’r rhain yn gysylltiedig ag agweddau eraill ar amrywiaeth.

Er gwaethaf bod ganddynt yr un label, ni fydd gan ddau fyfyriwr â’r un cyflwr yr un anghenion, profiadau na chanlyniadau dysgu. Er enghraifft, er y bydd dau fyfyriwr yn cael eu hystyried yn ddyslecsig, bydd ganddynt gryfderau a heriau gwahanol – gallai un gael trafferth o ran sillafu a gallai’r llall gael trafferth o ran trefnu a strwythuro aseiniadau.

Ar ben hyn, bydd agweddau eraill ar amrywiaeth yn effeithio ar y ffordd maen nhw’n ymwneud â’u haddysg a’r brifysgol. Er enghraifft, mae’r rhai sydd gyntaf yn eu teulu i fynd i’r brifysgol yn llai tebygol o ddeall eu hawliau i gael addasiadau, neu’n llai hyderus wrth gyrchu cymorth neu addasiadau (Bunbury 2020).

Cliciwch ar y teitl isod i gael mwy o fanylion am bob un o’r ystod o gyflyrau, sy’n cynnwys ystyried profiad bywyd myfyrwyr, argymhellion allweddol ar gyfer strategaethau addysgu ar gyfer y grŵp hwn, a mynediad i ragor o wybodaeth.

Niwroamrywiaeth

Niwroamrywiaeth yw'r cysyniad mai amrywiadau naturiol yw gwahaniaethau'r ymennydd - nid diffygion, anhwylderau neu namau. Mae'r termau niwrowahanol a niwrowahaniaeth bellach yn cael eu defnyddio i ddisgrifio pawb y mae eu cyflyrau niwrolegol yn golygu nad ydynt yn ystyried eu hunain yn niwronodweddiadol. Defnyddir niwronodweddiadoldeb i ddisgrifio pobl yr ystyrir bod gweithrediad eu hymennydd, eu ffyrdd o brosesu gwybodaeth a’u hymddygiad yn safonol.

Mae awtistiaeth, dyslecsia, dyspracsia ac ADHD i gyd yn enghreifftiau o niwrowahaniaeth, er y gall y rhain hefyd berthyn i’r categori 'anhawster/gwahaniaeth dysgu penodol'.

Profiad Bywyd

Dyfyniadau gan Fyfyrwyr Prifysgol Caerdydd:

"Gallaf amsugno gwybodaeth a’i hailadrodd yn ôl i chi, ond nid mewn dilyniant rhesymegol"

"... rydyn ni’n aml yn wynebu rhwystrau i hyder, cadw at arferion, cymhelliant, a chael y graddau uchaf"

“Rwy’n teimlo fel na alla i ofyn, y bydda i’n mynd ar nerfau pobl, a byddan nhw’n meddwl fy mod i'n dwp.”

"Pan fydd gennych chi anawsterau dysgu neu ddyslecsia, rydych chi'n tueddu i farnu'ch hun llawer mwy ac roeddwn i'n eithaf caled arnaf fy hun: Roeddwn i'n arfer mynd yn rhwystredig iawn..."

"Dwi'n cael fy nghyhuddo o synfyfyrio...ond mae’n rhaid i mi ddarllen pethau 6 gwaith i ddeall beth sy’n cael ei ddweud."

Argymhellion Allweddol ar gyfer Strategaethau Addysgu

Esboniwch yn glir beth y gall myfyrwyr ei ddisgwyl a'r hyn a ddisgwylir, a darparwch fap o’r modiwl neu’r sesiwn;
Cadarnhewch gyd-ddealltwriaeth o'r hyn sy’n cael ei ddweud a'r hyn sy'n cael ei awgrymu;
Darparwch strwythur ar gyfer sesiynau wyneb yn wyneb, dal i fyny trwy recordiadau, a thasgau annibynnol;
Defnyddiwch strwythur cyson ar gyfer tudalennau Ultra ar draws modiwlau
Ystyriwch ffyrdd o gyfyngu ar orlwytho synhwyraidd neu orsensitifrwydd, gan gynnwys seibiannau cynlluniedig, mannau tawel ac amser meddwl tawel
Cynigiwch oriau gwaith hyblyg lle y bo'n bosibl,
Ystyriwch ddewis seddi, dewis gweithio ar eich pen eich hun, a'r gallu i symud o gwmpas
Dyrannwch dasgau ar sail cryfderau (e.e. gwaith grŵp)
Enwch berson cyswllt ar gyfer cysondeb ac eglurder cyfathrebu
Defnyddiwch Ddylunio Cyffredinol ar gyfer Dysgu fel addysgeg dosturiol.

(Hamilton a Petty 2023)

Profiad Byw Gwrandewch ar ddisgrifiad o brofiadau dysgu ac addysgu tri chydweithiwr o Brifysgol Caerdydd, sy'n amlygu effaith niwro-wahaniaethu ar ddysgu yn Adnodd Anabledd a Dyslecsia Prifysgol Caerdydd.

Rhagor o Wybodaeth

I ddarllen mwy am niwroamrywiaeth,cyrchwch yr adnodd niwroamrywiaeth cynhwysfawr hwn,(cliciwch yma am dab newydd, neu isod) a grëwyd gan Wasanaeth Anabledd Myfyrwyr Prifysgol Caerdydd.

Gallwch hefyd gael mynediadi'w fodiwl dysgu gan Awtistiaeth Cymru, neu ddilyn cwrs rhad ac am ddim y Brifysgol Agored,Deall Awtistiaeth.

Anawsterau Dysgu Penodol

Gellir categoreiddio dyslecsia fel math o niwrowahaniaeth, anabledd, neu anhawster dysgu penodol, gan ddibynnu ar y ffynhonnell.

Mae dyslecsia yn anhawster dysgu sy'n effeithio'n bennaf ar y sgiliau sy'n ymwneud â darllen a sillafu geiriau’n gywir ac yn rhugl. Prif nodweddion dyslecsia yw anawsterau o ran ymwybyddiaeth ffonolegol, cof llafar a chyflymder prosesu llafar. Mae dyslecsia yn digwydd ar draws yr ystod o alluoedd deallusol. Mae’n well meddwl amdano fel continwwm, nid categori penodol, ac nid oes unrhyw dorbwyntiau amlwg. Gellir gweld anawsterau sy'n cyd-ddigwydd mewn agweddau ar iaith, cydlynu echddygol, cyfrifo meddyliol, canolbwyntio a threfnu personol, ond nid yw'r rhain, ar eu pennau eu hunain, yn arwyddion dyslecsia. (BDA 2023)

Prin yw’r hyn a ddeëllir am y cysyniad o hyd (Snowling, 2008). Mae yna lu o ddiffiniadau, sy’n arwain at ddiffyg consensws ynghylch beth yw dyslecsia a sut mae'n cael ei asesu (Ryder, 2016). Mae symudiad cynyddol tuag at nodi anawsterau dysgu unigolyn nid yn unig ar sail cyflyrau categorïaidd du a gwyn ond ar ddosbarthiad dimensiynol sy'n gysylltiedig â darpariaeth bersonol.

Mae canfyddiadau am ddarpariaeth sefydliadol a safbwyntiau darlithwyr mewn AU ar gyfer anawsterau dysgu penodol yn awgrymu gwahaniaethau nodedig yn y mathau a chysondeb o gymorth a gynigir ar draws sefydliadau, sy'n achosi heriau enfawr i fyfyrwyr. Y model a ddefnyddir amlaf yw dibynnu ar gymorth dysgu ychwanegol, lle darperir cymorth y tu allan i’r amser cyswllt arferol, yn hytrach na’r dull a argymhellir o addysg gynhwysol (Ryder a Norwich 2018).

Dyfyniadau gan Fyfyrwyr Prifysgol Caerdydd:

"Mae bod yn ddyslecsig yn golygu fy mod i fel system gyfrifiadurol. Mae fy ymennydd yn gyfrifiadur, a fy llaw yw'r argraffydd, ond maen nhw wedi'u datgysylltu oddi wrth ei gilydd."

"Fe benderfynes i ddewis modiwlau a oedd yn fwy o waith cwrs nag arholiadau oherwydd roeddwn i'n teimlo y byddwn i'n gwneud yn well mewn asesiadau ysgrifenedig, fel gwaith cwrs, oherwydd bod gen i amser i edrych drosto a'i ddarllen i'w ddeall.

Rwy'n cael trafferth gyda strwythurau brawddegau a threfnu fy ngwaith i gyd. Pan fydda’ i’n cyrraedd arholiad, rwy’n arllwys y cyfan allan ar un cynnig, fel petai, ac rwy'n cael trafferth ei drefnu’n ddadl gydlynol. Er enghraifft, y llynedd fe wnes i arholiad yn yr hydref. Fe atebes i, fe geisies i ateb un o'r cwestiynau. Fe roddes i’r holl wybodaeth. Roedd gen i un ar ddeg o ddyfyniadau ynddo ac fe ges i 48%, marc 40. Pan es i’n ôl i gael adborth, fe ddywedon nhw fod yr holl wybodaeth yno, roedd yn dda iawn. Ond nid oedd yn drefnus, nid oedd wedi'i strwythuro, doedden nhw ddim yn gallu gweld sut oedd yn llifo mewn gwirionedd."

Argymhellion Allweddol ar gyfer Strategaethau Addysgu

Darparu disgwyliadau clir a map modiwl a sesiwn
Sicrhau bod adnoddau ar gael ymlaen llaw
Cofnodi sesiynau a sicrhau eu bod ar gael i bawb (gan fod lefel uchel o ddiffyg datgelu ar gyfer Anawsterau Dysgu Penodol)
Sicrhau bod yr holl adnoddau’n hygyrch, ac y gellir eu cyrchu drwy feddalwedd hygyrchedd (e.e. peidiwch â defnyddio ffeiliau PDF wedi’u cloi), a dilyn canllawiau hygyrchedd digidol.
Cynlluniwch ar gyfer amrywiaeth o weithgareddau a dulliau (gwaith ysgrifenedig, llafar, unigol a grŵp) i gynorthwyo canolbwyntio
Galluogi symud o fewn y sesiwn ac ystyried ffyrdd o gyfyngu ar orlwytho synhwyraidd
Cefnogi a strwythuro datblygiad gweithgarwch a sgiliau corfforol, yn ogystal â datblygiad gwybyddol
Galluogi dewis o ran dulliau mynegiant, ar gyfer gwaith dosbarth ac asesu
Dyrannu tasgau ar sail cryfderau
Defnyddio Dylunio Cyffredinol ar gyfer Dysgu fel addysgeg dosturiol

Rhagor o wybodaeth
Darllen mwy am Dyslecsia, ymgymryd â hyfforddiant am Ymwybyddiaeth o Ddyslecsia: Maemodiwl hyfforddiant Ymwybyddiaeth Dyslecsia ar-leinar gael am ddim gan Microsoft, neu darllenwch y llyfr hwn: Pavey et al. 2010. https://learn.microsoft.com/en-us/training/paths/dyslexia-training/Dyslexia-friendly Further and Higher Education

Nam ar y Synhwyrau

Mae myfyrwyr â nam ar y synhwyrau yn llai cyffredin yn ein cymuned Addysg Uwch (50-100 o fyfyrwyr y flwyddyn, ym Mhrifysgol Caerdydd), ond mae'n debygol y byddwch yn addysgu rhywun â nam ar y synhwyrau yn ystod eich gyrfa. Mae gan fyfyrwyr anabl sydd â nam ar y synhwyrau anghenion dysgu penodol ac weithiau arbenigol, ac efallai y bydd angen i chi weithio'n agos gyda'r Gwasanaeth Anabledd i sicrhau y gallwch fodloni'r anghenion hyn.

Efallai y bydd myfyrwyr â nam ar eu golwg yn gallu gweld ychydig, sy'n ddefnyddiol naill ai ar gyfer gwaith agos neu bell, hyd yn oed os ydynt wedi’u categoreiddio fel 'dall'. Byddant yn dod ar draws rhwystrau i ddysgu wrth gyrchu deunyddiau gweledol, sy’n golygu efallai y bydd angen iddynt ddefnyddio chwyddhadur arbenigol neu feddalwedd lleferydd. Efallai y byddant hefyd yn dod ar draws rhwystrau mewn perthynas â llywio amgylchedd y brifysgol, cyrchu gofodau ffisegol, neu dasgau ymarferol.

Gallai myfyrwyr fod yn fyddar, neu'n Fyddar: Defnyddir y gair byddar i ddisgrifio unrhyw un nad yw'n clywed llawer. Mae Byddar â B fawr yn cyfeirio at bobl sydd wedi bod yn fyddar ar hyd eu hoes, neu ers cyn iddynt ddechrau dysgu siarad. Mae pobl Fyddar yn tueddu i gyfathrebu mewn iaith arwyddion fel eu hiaith gyntaf. Mae Saesneg yn iaith ychwanegol i’r rhan fwyaf o bobl Fyddar, a gall deall negeseuon cymhleth yn Saesneg fod yn broblem (Signhealth 2023). Mae cymuned Fyddar gref a chlòs iawn sydd â'i diwylliant a'i hunaniaeth ei hun, yn seiliedig ar iaith a rennir.

Dyfyniad gan Fyfyriwr Prifysgol Caerdydd

"Mae'r cyfan yn y disgrifiad, mae'n rhaid i chi wir feddwl amdano; sut ydych chi'n disgrifio beth sy'n digwydd yn weledol, yn y fath fodd ag y gallwn ddilyn ac ailadrodd yr hyn rydych chi'n ei wneud? Ydyn ni wir yn dilyn yr hyn sy'n cael ei arddangos neu ei ddangos, neu a yw athrawon yn tybio y gallwch chi weld yr arddangosiad neu'r sleidiau?"

Argymhellion Allweddol ar gyfer Strategaethau Addysgu

Ar gyfer myfyrwyr Byddar neu fyddar:

Darparwch yr holl ddeunyddiau o leiaf 48 awr ymlaen llaw
Darparwch recordiad o'r sesiwn gyda chapsiynau wedi'u galluogi
Gwiriwch fod gan y gofod addysgu olau da a dolen glyw a/neu defnyddiwch feicroffon
Wynebwch y gynulleidfa wrth siarad a siaradwch yn naturiol ond yn glir
Darparwch gapsiynau neu drawsgrifiadau ar gyfer pob darn o sain, gan gynnwys sesiynau ar-lein byw ac wedi'u recordio, a fideos ar-lein
Os defnyddir dehonglwyr Iaith Arwyddion Prydain, siaradwch â'r unigolyn, nid y cyfieithydd
Cynigiwch amrywiaeth o ddulliau asesu, gan gynnwys cyfle i gyflwyno mewn fformatau amgen, e.e. Iaith Arwyddion Prydain

Ar gyfer myfyrwyr â nam ar eu golwg:

Darparwch yr holl adnoddau o leiaf 24 awr ymlaen llaw
Darparwch destun amgen, a/neu ddisgrifiad sain o graffiau, diagramau neu ddelweddau
Darparwch recordiad o'r sesiwn
Darparwch ddisgrifiad sain o arddangosiadau neu rhowch gyfle i gael hyfforddiant un i un ar dasgau ymarferol
Byddwch yn ymwybodol o heriau symudedd – y gallu i symud o leoliadau, amser a’r tebygolrwydd o fod yn hwyr
Dilynwch ganllawiau hygyrchedd digidol, gan ddefnyddio dogfennau, ffontiau a chefndir hygyrch. I gael rhagor o wybodaeth am hygyrchedd digidol, darllenwch ein hadran Hygyrchedd Digidol, yn Deepr Dive, isod.

Nam Corfforol

Gall myfyrwyr â namau corfforol gael anawsterau â symudedd, medrusrwydd corfforol a lleferydd. Efallai y bydd rhai yn defnyddio cadair olwyn drwy'r amser neu ar adegau. Efallai y bydd angen cymorth arnynt gyda gofal personol. Mae rhai namau corfforol yn amrywio o ran effaith ac, fel gyda phob myfyriwr anabl, mae'n bwysig siarad â'r myfyriwr am yr hyn sydd fwyaf defnyddiol iddo.

Gan ddibynnu ar y nam, efallai y bydd myfyriwr â phroblem symudedd neu nam corfforol yn ei chael hi’n anodd rheoli’r pellter rhwng gwahanol weithgareddau dysgu, gyda chario deunyddiau, cymryd nodiadau neu gwblhau sesiynau ymarferol neu gyflwyniadau, a gall gymryd mwy o amser i ofyn neu ateb.cwestiynau.

Efallai y bydd angen Cynllun Personol ar gyfer Gadael Adeilad Ar Frys ar fyfyrwyr sydd â nam corfforol os bydd argyfwng, a fydd yn cael ei gofnodi yn SIMS gan eich Cyswllt Anabledd yn yr Ysgol.

Dyfyniad gan Fyfyriwr Prifysgol Caerdydd

“Y peth mwyaf rhwystredig yw cyrraedd darlithoedd yn hwyr, a’r darlithwyr neu’r myfyrwyr yn gwgu arnaf - pan fo angen i fi rhuthro i bobman, defnyddio drysau cefn, dod o hyd i ffordd i fi gael mynediad i lifftiau, aros am yr un tŷ bach i bobl anabl sydd ar gael yn ystod yr egwyl. Ac yna gorfod eistedd ar ben fy hun ar flaen y ddarlithfa, fel rhywun heb ffrindiau.”

Argymhellion Allweddol ar gyfer Strategaethau Addysgu

Sicrhewch fod adeiladau ac ystafelloedd yn hygyrch i ddefnyddwyr cadair olwyn
Rhowch 24 awr o rybudd am newidiadau i'r lleoliad
Gwiriwch leoliad mannau hygyrch i gadeiriau olwyn, gan gynnwys byrddau y gellir addasu eu huchder
Sicrhewch nad yw'r myfyriwr wedi'i ynysu oddi wrth eu cyfoedion ar gyfer dysgu gweithredol – gofynnwch i fyfyrwyr eistedd yn y blaen: rhowch fyfyrwyr mewn grwpiau gyda chyfoedion, nid gyda gweithwyr cymorth
Ystyriwch bontio a symud o gwmpas yr ystafell ar gyfer tasgau grŵp bach
Caniatewch amser rhwng sesiynau, oherwydd gallai myfyrwyr fod yn hwyr – cysylltwch â'r myfyriwr ac amserlennu.
Byddwch yn ymwybodol y gallai anabledd corfforol arwain at fwy o apwyntiadau ysbyty a/neu iechyd gwael
Diystyriwch broblemau â mynegiant llafar sy'n gysylltiedig ag anabledd ar gyfer y rhai sydd â nam ar eu lleferydd mewn cyflwyniadau neu arholiadau llafar
Ystyriwch leoliadau, tasgau ymarferol neu labordai, a theithiau maes a sicrhewch eu bod yn gwbl hygyrch