Ysbrydoli arweinwyr cynhwysol

Mynegi anghydraddoldebau a braint, gan gynnwys beirniadu dealltwriaeth o darddiad gwybodaeth bynciol

O fewn y sector, bu pwyslais cynyddol ar bwysigrwydd arallgyfeirio, dad-drefedigaethu a gweithredu cwricwlwm gwrth-hiliol a herio ein rhagfarnau diarwybod yn y ffordd rydym yn dylunio ac yn darparu addysgu.
Isod rydym yn trafod sut y gall y safbwyntiau a dulliau hyn ein helpu i fyfyrio ar ein harfer a’i wella. Fodd bynnag, mae’n werth nodi, er ein bod yn eu trafod ar wahân, bod tebygrwydd a gorgyffwrdd rhwng y dulliau hefyd.

Amrywio a dad-drefedigaethu’r cwricwlwm a beirniadu dealltwriaeth o darddiad gwybodaeth bynciol

Ysgrifennwyd llawer o lenyddiaeth ar amrywio’r cwricwlwm a dad-drefedigaethu’r cwricwlwm gyda llawer o safbwyntiau ar yr hyn y mae pob term yn ei olygu.

Ym Mhrifysgol Caerdydd, rydym yn cydnabod y gwahanol safbwyntiau hyn ac yn gwerthfawrogi’r safbwyntiau amrywiol. Mae’r adran ganlynol yn tynnu’n gyfannol ar y llenyddiaeth ar arallgyfeirio a dad-drefedigaethu addysgeg, gan werthfawrogi’r egwyddorion sydd wedi’u plethu sy’n cydnabod yr angen i arallgyfeirio, nodi, beirniadu a datgymalu tarddiadau presennol gwybodaeth o safbwynt ethnoganolog.

“Mae dad-drefedigaethu’r cwricwlwm yn cwestiynu effaith barhaus etifeddiaeth gwladychu ac imperialaeth ar gynhyrchu gwybodaeth. Mae dull dad-drefedigaethol yn ymwneud â dadadeiladu hierarchaethau presennol, o blaid defnyddio sawl system/dull gwybodaeth er mwyn integreiddio ystod o safbwyntiau, gan ganolbwyntio’n benodol ar ymhelaethu ar y lleisiau a dangynrychiolir yn y cwricwlwm ar hyn o bryd” (UAL 2023: 3).

Nid yw disgyblaethau sy’n rhan o’r academi wedi bod yn imiwn i’r broses o wladychu. Bydd y ffordd yr ydym yn ennill dealltwriaeth o’r byd wedi’i seilio mewn bydolwg diwylliannol sydd naill ai wedi anwybyddu neu wedi bod yn wrthwynebus i systemau gwybodaeth sydd y tu allan i rai’r gwladychwyr. Defnyddiwyd ein methodolegau ymchwil ac addysgu, pob un yn offeryn cynhyrchu gwybodaeth, hefyd fel ffyrdd o ddosbarthu, trefnu a chynrychioli gwybodaeth.

Mae rhai wedi mynegi pryderon bod dad-drefedigaethu’r cwricwlwm yn ymwneud ag anwybyddu neu ddileu’r hyn a fu. Ond nid dileu gwybodaeth neu hanesion a ddatblygwyd yn y gorllewin neu genhedloedd trefedigaethol yw dad-drefedigaethu; yn hytrach, mae’n golygu lleoli’r hanesion a’r wybodaeth nad ydynt yn tarddu o’r gorllewin yng nghyd-destun imperialaeth, gwladychiaeth a phŵer, ac ystyried pam mae’r rhain wedi’u gwthio i’r cyrion a’u hanwybyddu (Arshad, 2021). Mae rhoi sylw i gynrychiolaeth a dad-drefedigaethu’r cwricwlwm yn ffocws mawr mewn llawer o sefydliadau Addysg Uwch.

Mae arweiniad gwych gan University of Arts London a all gynorthwyo eich myfyrdodau ar y mater arwyddocaol hwn mewn addysg gynhwysol.

Mae SOAS wedi cynhyrchu pecyn cymorth defnyddiol. Gwyliwch y fideo isod gan SOAS, a darllenwch yr Astudiaeth Achos (Y Brifysgol Agored, 2018), neu darllenwch fwy am brosiect De Montford ar ddad-drefedigaethu’r cwricwlwm

Mae Arshad (2021) yn awgrymu nifer o gamau wrth fynd i’r afael â dad-drefedigaethu:

• • Datblygu dealltwriaeth o’r rhesymau pam mae dad-drefedigaethu’r cwricwlwm yn bwysig
  • Archwilio ein disgyblaeth bynciol ein hunain i nodi a oes canonau gwybodaeth amgen sydd wedi’u gwthio i’r cyrion neu eu hanwybyddu o ganlyniad i wladychiaeth
  • Sicrhau bod amrywiaeth o leisiau a safbwyntiau yn cael eu cynrychioli a ffyrdd y gallech ailgysyniadu’r cwricwlwm i adlewyrchu safbwyntiau byd-eang a hanesyddol ehangach.
  • Ystyried amrywiaeth ein grwpiau myfyrwyr a sicrhau bod cynnwys dysgu yn symud y tu hwnt i fframweithiau gorllewinol i fyd-eang.
  • Mae amrywio’r rhestr ddarllen wedi bod yn un llwybr y mae llawer wedi’i ddewis fel ffordd gyflym o ddechrau’r daith o ddad-drefedigaethu’r cwricwlwm. Mae gwerth isganfyddol mewn amrywio’r rhestr ddarllen, oherwydd ei bod yn ffordd o gynefino dysgwyr â phresenoldeb ystod o awduron, boed hynny’n awduron o grwpiau ethnig amrywiol, awduron sy’n uniaethu fel LHDTC, neu’r rhai â nodweddion eraill.

O amrywio i ddad-drefedigaethu: darparwch gyfleoedd i’r myfyrwyr drafod etifeddiaeth hanesyddol trefedigaethu ar gyfer y maes pwnc hwnnw. Er enghraifft, mewn seryddiaeth pan fyddwn yn trafod bywyd, bydysawd, planedau a sêr, gallwn agor trafodaethau ar sut y gallai safbwyntiau gwahanol ddeall y pynciau hyn. Sut gallai gwahanol gymunedau brodorol ddeall a siarad am sêr? A fyddai drwy iaith archwilio a choncwest o’r gofod neu o ran mordwyo a goroesi? (Arshad 2021)

Addysgeg wrth-hiliol

figure1: Anti-racist Wales Action Plan: 2022 | GOV.WALES

Bu cydnabyddiaeth o hiliaeth sefydliadol a systematig o fewn cymdeithas ers marwolaeth George Lloyd Floyd yn 2020 a’r mudiad Mae Bywydau Du o Bwys, a daniodd alwad i weithredu i gymdeithas gyfan fynd ati i fod yn wrth-hiliol.

Mae Llywodraeth Cymru wedi addo cymdeithas wrth-hiliol yng Nghymru erbyn 2030, gyda chamau allweddol i addysg uwch o sicrhau bod profiad pob myfyriwr yn gydradd, a bod gwahaniaethu hiliol a hiliaeth sefydliadol yn cael sylw a’i ddatgymalu. Yn 2020, lansiodd Advance HE yr ymgyrch Mynd i’r Afael ag Anghydraddoldeb Hil Strwythurol mewn Addysg Uwch. Ei phwrpas oedd cefnogi sefydliadau addysg uwch y DU i ‘ddeall a mynd i’r afael ag … anghydraddoldeb hil strwythurol ym mhob agwedd ar addysg uwch’.

Mae Prifysgol Caerdydd (strategaeth ‘Ein dyfodol, gyda’n gilydd’, 2024) wedi ymrwymo i ddod yn sefydliad sy’n wrth-hiliol yn weithredol erbyn 2030, gyda llawer o waith eisoes ar y gweill ar draws y sefydliad ac wrth ymgysylltu â chymunedau ledled Cymru a’r sector.

Beth yw cwricwlwm gwrth-hiliol?

Lle mae dad-drefedigaethu ac amrywio’r cwricwlwm yn canolbwyntio ar yr angen i fyfyrio yn feirniadol, amrywio, cwestiynu a dadadeiladu systemau gwybodaeth hierarchaidd presennol, mae addysgeg wrth-hiliol yn dechrau gyda chi’ch hun a phwysigrwydd myfyrio ar ein haddysgeg, ein hymddygiadau a’n credoau ein hunain.

Wrth ystyried beth mae hyn yn ei olygu ar gyfer dysgu ac addysgu, mae ymarfer gwrth-hiliol yn canolbwyntio ar archwilio ein harferion, ein haddysgeg, ein cwricwlwm a’n hymddygiadau ein hunain er mwyn cydnabod rhagfarnau a gweithredu newid yn weithredol. Mae’r broses o hunanfyfyrio yn allweddol i ymarfer gwrth-hiliol ac mae’n symud i ffwrdd o ymgorffori cynnwys hil yn unig mewn modiwlau a rhaglenni sydd â ffocws hil neu ethnigrwydd, tuag at ddadadeiladu mathau o addysgeg a ddefnyddir i addysgu ac ymchwilio, gan gwestiynu ein safle ein hunain o fewn yr amgylchedd dysgu (Kendi 2019). Pan fyddwn yn myfyrio ar ein rhagdybiaethau a’n rhagfarnau ein hunain ac yn cymryd rhan weithredol mewn addysgeg wrth-hiliaeth, rydym yn effeithio ar sut rydym yn dylunio, addysgu ac asesu ein myfyrwyr gyda’r nod o ddarparu cwricwlwm sy’n galluogi pob myfyriwr i ymgysylltu a datblygu yn eu taith gwrth-hiliaeth eu hunain.

“The only way to undo racism is to consistently identify it and describe it – and then dismantle it.” – Dr. Ibram X. Kendi, How to Be an Antiracist (2019)
Gan ddefnyddio gwaith Kendi (2019), oherwydd bod hiliaeth yn sefydliadol a systematig, mae bod yn wrth-hiliol yn broses weithredol o adnabod a gwrthwynebu hiliaeth er mwyn newid yn weithredol y polisïau, yr arferion a’r ymddygiadau a’r credoau sy’n galluogi gweithredoedd hiliol i barhau. Cynhwysiant yw sylfaen ymarfer dysgu ac addysgu da ond, pan fyddwch yn edrych ar ddysgu drwy lens wrth-hiliol, rydych chi’n adeiladu ar arferion gorau ac yn archwilio’n feirniadol pwy, pam a sut yr ydym yn addysgu.

Mae addysgeg wrth-hiliaeth yn esblygu’n gyson, gydag adnoddau ar gael ar draws y sector sy’n rhoi arweiniad ar sut i ddatblygu ymarfer ar draws gwahanol ddisgyblaethau. Mae Prosiect Cwricwlwm Gwrth-Hiliol gan Advance HE (2021) Anti-Racist Curriculum Project | Advance HE yn darparu cyfoeth o arweiniad ar wahanol agweddau ar gwricwlwm gwrth-hiliol. Os ydych yn dymuno archwilio mwy o becynnau cymorth a chanllawiau o bob rhan o’r sector, neidiwch i’r adran archwiliad dyfnach isod.

Wrth leoli eich disgyblaeth a’ch cwricwlwm gan ddefnyddio persbectif gwrth-hiliol, ystyriaeth allweddol yw’r angen i greu mannau diogel a dewr i staff a myfyrwyr ddod â’u hunain dilys iddynt a rhannu eu profiadau a’u safbwyntiau. Bydd gan y ddau ddealltwriaeth amrywiol o addysgeg wrth-hiliaeth, ac mae’n bwysig cydnabod hyn a darparu cyfleoedd i holl aelodau’r gymuned ddysgu ddysgu a myfyrio. Isod fe welwch ystyriaethau wrth weithredu gwrth-hiliaeth yn y cwricwlwm.

Rhagfarn Ddiarwybod a ‘Hygrededd Epistemig’

Gwyliwch y cyflwyniad byr hwn ar ragfarn ddiarwybod:

Yn aml, mae addysgwyr yn ceisio neu’n honni eu bod yn mynd ar drywydd niwtraliaeth a thegwch wrth addysgu. Ni waeth am fwriadau da, trwy fynd ar drywydd niwtraliaeth, gallai addysgwyr gyfrannu at anwybyddu dynameg pŵer bresennol a chynnal systemau anghyfartal. Mae asesiad addysgwr o bwy all ddysgu a phwy all gynhyrchu gwybodaeth dan ddylanwad ei ragdybiaethau am y myfyrwyr, yn seiliedig ar ei benderfyniad i ystyried neu eithrio agweddau ar eu hunaniaethau cymdeithasol.

Yn yr amgylchedd dysgu, hygrededd epistemig (neu hygrededd gwybodaeth) yw’r awdurdod a roddir i ddysgwr i dderbyn a chynhyrchu gwybodaeth. Mewn geiriau eraill, hygrededd epistemig yw’r awdurdod i fod yn ddysgwr yn ogystal ag aelod sy’n cyfrannu at y broses addysgu a dysgu (Parsons ac Ozaki, 2020).

Yn syml, mae addysgwyr yn rhoi neu’n gwrthod rhoi hygrededd epistemig i’w myfyrwyr. Maent yn gwneud hyn yn ymwybodol neu’n anymwybodol wrth iddynt fesur awdurdod gwybodaeth myfyrwyr (h.y., faint y maent/y gallant/y dylent ei ddysgu, faint y maent/y gallant/y dylent ei gyfrannu yn y dosbarth). Yn aml, pan fyddant yn brin o wybodaeth am unigolyn, fe all addysgwyr droi at farnu yn ôl ymddangosiad (er enghraifft, ymddangosiad sy’n awgrymu eu bod yn perthyn i grwpiau cysylltiedig), hyd yn oed os nad ydynt yn ymwybodol o hynny. Mae addysgwyr yn aml yn gwneud y dyfarniadau hyn yn seiliedig ar yr hyn y maent yn ei weld, yn ei wybod, neu’n ei dybio am eu dysgwyr yn seiliedig ar ymddangosiad neu ryngweithio â nhw. Mae bod yn ymwybodol o hunaniaethau myfyrwyr a chredoau epistemig addysgwyr yn hanfodol i greu ystafelloedd dosbarth cynhwysol (Parsons ac Ozaki, 2020).

 

---

Ble Nesaf?

Addysg Gynhwysol: Mynegai’r Pynciau 

Rydych chi ar dudalen 5 o 9 o’r tudalennauthema Cynwysoldeb. Archwiliwch y lleill yma:

1..Cynwysoldeb a Fframwaith Addysg Gynhwysol Prifysgol Caerdydd

2.Cyflwyniad i Addysg Gynhwysol
3. Meithrin ymdeimlad o berthyn i bob myfyriwr;
4. Grymuso myfyrwyr i gyflawni eu potensial;
5. Datblygu meddylfryd cynhwysol
6. Dylunio Cyffredinol ar gyfer Dysgu 
7. Hygyrchedd Digidol

8. Anabledd a Dyslecsia

9. Myfyrwyr Rhyngwladd